Bóng ma quá khứ của Nga trở lại vây hãm nghệ sĩ trẻ trên phố (Steve Rosenberg – BBC)

Steve Rosenberg

Biên tập viên chuyên về Nga của BBC, đưa tin từ Saint Petersburg

Trong một khu rừng ven Saint Petersburg, từng cái tên một được xướng lên.

Mỗi âm thanh là tên một nạn nhân của cuộc Đại thanh trừng do nhà độc tài Liên Xô Joseph Stalin phát động.

Ở nơi này của nước Nga, có hàng ngàn cái tên cần được đọc lên – hàng ngàn linh hồn cần được tưởng nhớ trong Ngày tưởng niệm các nạn nhân của đàn áp chính trị, được tổ chức hằng năm tại Nga.

Tại hoang mạc Levashovo, người ta tin rằng có ít nhất 20.000 người, thậm chí có thể lên đến 45.000 người, đã bị tố giác, xử bắn rồi chôn tập thể – từ những cá nhân đến các gia đình bị xóa sổ hoàn toàn trong cuộc thanh trừng vào thập niên 1930 của Stalin.

Người ta gắn lên thân những cây thông ảnh chân dung của các nạn nhân bị hành quyết. Đứng ở đây, có thể cảm nhận như linh hồn quá khứ của nước Nga vẫn còn lởn vởn quẩn quanh.

Vậy còn hiện tại thì sao?

Ngày nay, chính quyền Nga ít nhắc đến tội ác của Stalin đối với chính người dân của mình, thay vào đó, họ khắc họa nhà độc tài này là một nhà lãnh đạo vẻ vang thời chiến.

Hơn nữa, trong những năm gần đây, một loạt điều luật hà khắc đã được ban hành nhằm trừng phạt những tiếng nói bất đồng và bịt miệng những lời chỉ trích đối với Điện Kremlin và cuộc chiến của Nga ở Ukraine.

Những người chỉ trích Điện Kremlin có thể không còn bị tố cáo là “kẻ thù của nhân dân” như dưới thời Stalin, nhưng ngày càng nhiều người bị dán nhãn là “gián điệp nước ngoài”.

Giới chức Nga cho rằng việc dán nhãn này là để bảo vệ đất nước trước các mối đe dọa từ bên ngoài.

Hơn ba năm rưỡi sau khi phát động cuộc xâm lược toàn diện Ukraine, chính quyền Nga hiện có hai mục tiêu chính: chiến thắng bên ngoài và thuần phục bên trong.

Bất kỳ ai ở đây dám công khai thách thức, nghi ngờ hoặc chỉ cần tỏ ý không tin vào câu chuyện chính thống rằng Nga là bên “chính nghĩa” trong cuộc chiến đó, đều có nguy cơ trở thành mục tiêu.

Trong Tòa án quận Leninsky, hành lang bên ngoài phòng xử số 11 kín mít phóng viên. Hầu như không còn chỗ để cựa quậy.

Tôi bắt chuyện với bà Irina. Con gái bà, Diana, đang đến hầu tòa ở đây trên một chiếc xe cảnh sát.

“Bà chắc sợ lắm phải không?” – tôi hỏi.

Bà Irina gật đầu.

“Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng chuyện như thế này có thể xảy ra,” bà khẽ nói. “Không thể nào tưởng tượng nổi… cho đến khi nó xảy ra với chính mình.”

Vài phút sau, Diana Loginova, 18 tuổi, bước vào tòa nhà dưới sự áp giải của ba cảnh sát. Cô ôm mẹ rồi được đưa vào phòng xử.

Diana đã bị giam 13 ngày vì tội “tổ chức một cuộc tụ tập đông người gây rối trật tự xã hội.”

Nhưng còn đó những cáo buộc khác.

Cuộc “tụ tập đông người” ấy thực chất chỉ là một buổi hòa nhạc đường phố ngẫu hứng, mà theo giới chức, đã cản trở lối đi của người dân đến ga tàu điện ngầm.

Diana Loginova là sinh viên âm nhạc, và với nghệ danh Naoko, cô là ca sĩ chính của ban nhạc Stoptime.

Trên các con đường ở St Petersburg, Stoptime biểu diễn các ca khúc của những nghệ sĩ Nga đang sống lưu vong như Noize MC và Monetochka – là các nhạc sĩ, ca sĩ thẳng thắn chỉ trích Điện Kremlin và cuộc chiến của Nga ở Ukraine.

Nhiều nghệ sĩ nổi tiếng trong số đó, hiện đang ở nước ngoài, đã bị chính quyền Nga gán nhãn gián điệp ngoại quốc.

Các video đăng trên mạng cho thấy những buổi diễn đường phố của Stoptime thu hút khá đông khán giả, chủ yếu là giới trẻ. Họ hát cùng và nhảy múa theo nhạc.

Dù việc hát hay chơi nhạc của “gián điệp nước ngoài” không bị cấm ở Nga, nhưng vào tháng Năm, một tòa án Nga đã cấm ca khúc Swan Lake Cooperative của Noize MC, cho rằng bài hát này chứa nội dung “tuyên truyền về việc lật đổ trật tự hiến pháp bằng bạo lực.”

Tác phẩm Hồ thiên nga (Swan Lake) từ lâu đã được nhiều người xem như biểu tượng của sự thay đổi chính trị ở Nga.

Trong thời Liên Xô, truyền hình thường phát vở ballet này sau khi các lãnh tụ qua đời, và nó cũng xuất hiện trở lại trên sóng TV vào năm 1991 khi âm mưu đảo chính của phe bảo thủ cộng sản bất thành.

Hồ (tiếng Nga là Ozero) cũng là tên của một hợp tác xã dacha, nơi gắn liền rộng rãi với giới thân cận của Tổng thống Putin.”

Gần đây, một đoạn video ghi lại cảnh Stoptime biểu diễn bài hát này đã lan truyền mạnh mẽ trên mạng xã hội.

Diana Loginova bị bắt vào ngày 15/10. Cảnh sát cũng bắt luôn bạn trai cô, tay guitar Alexander Orlov, cùng tay trống Vladislav Leontyev.

Ba thành viên của ban nhạc đều bị kết án ngồi tù từ 12 đến 13 ngày.

Tại phòng xử số 11, Diana phải đối mặt với thêm một cáo buộc: làm mất uy tín của lực lượng vũ trang Nga

Cáo buộc này liên quan đến một bài hát cô từng thể hiện: You’re a Soldier (“Anh là lính chiến”) của Monetochka, người đã bị Nga liệt vào danh sách “gián điệp nước ngoài.”

“Anh là lính chiến,” đoạn điệp khúc bắt đầu.

“Dù anh đang chiến đấu trong cuộc chiến nào đi nữa,

“Xin lỗi nhé, em sẽ đứng ở phe bên kia.”

Sau một phiên xử ngắn, thẩm phán tuyên Diana phạm tội làm mất uy tín của quân đội Nga và phạt cô 30.000 rúp (khoảng 9,8 triệu đồng).

Nhưng Diana vẫn chưa được tự do. Cảnh sát đưa cô trở lại đồn và chuẩn bị thêm các cáo buộc mới.

Ngày hôm sau, Diana và bạn trai Alexander bị giải tới Tòa án quận Smolninsky. Tôi kịp có cuộc trò chuyện ngắn với họ trước khi hai người bước vào phòng xử.

“Tôi rất vui, và điều quan trọng là có nhiều người đã ủng hộ chúng tôi, đứng về phía chúng tôi – về phía sự thật,” Diana nói.

“Tôi ngạc nhiên vì mọi chuyện đã bị phóng đại quá mức. Chúng tôi bị quy kết những tội mà mình không phạm phải. Chúng tôi chỉ muốn mang âm nhạc mình yêu thích đến với nhiều người hơn. Âm nhạc có một sức mạnh to lớn – và những gì đang diễn ra là minh chứng cho điều đó.”

“Tôi nghĩ không phải ca từ, mà âm nhạc mới là điều quan trọng nhất,” tay guitar Alexander Orlov nói. “Âm nhạc nói thay con người. Luôn là như vậy.”

Alexander kể rằng anh đã cầu hôn Diana khi xe chở tù nhân dừng lại ở trạm xăng.

“Tôi lấy một mảnh khăn giấy làm nhẫn,” anh nói. “Tôi kịp quỳ xuống, và cô ấy đã nói đồng ý.”

“Chúng tôi hy vọng sẽ sớm được trở về nhà,” Diana nói thêm. “Đó là điều chúng tôi mong muốn nhất.”

Nhưng họ vẫn chưa thể về nhà. Trong phiên xử mới nhất, thẩm phán tuyên Diana và Alexander phải ngồi tù thêm 13 ngày vì “gây rối trật tự công cộng.”

Xã hội dân sự ở Nga đang chịu sức ép nặng nề, nhưng những người ủng hộ Diana Loginova và ban nhạc Stoptime vẫn tìm cách lên tiếng.

“Tôi đã có mặt trên phố khi Diana hát, và mọi người cùng hát theo, thật đẹp,” Alla, một người ủng hộ, nói bên ngoài tòa án.

“Với tôi, điều quan trọng là phải đến đây để ủng hộ Diana, để cô ấy biết rằng vẫn có người quan tâm. Chuyện như thế này không nên xảy ra.”

Tôi nói với một người ủng hộ khác rằng ở Nga hiện nay, bày tỏ sự đoàn kết với những người bị buộc tội “bôi nhọ quân đội Nga” đòi hỏi một sự dũng cảm nhất định.

“Những người như Diana mới là người dũng cảm,” Sasha đáp. “Còn chúng tôi chỉ là kẻ hèn nhát. Có người là anh hùng, còn những người khác chỉ biết đi theo sau.”

“Một số người [ở Nga] sợ hãi,” Sasha nói tiếp. “Nhưng cũng có người ủng hộ chính quyền và những gì đang diễn ra. Thật đáng buồn, tôi biết những người như vậy. Tôi choáng váng khi phát hiện những người bạn thân hơn 40 năm của tôi lại ủng hộ chuyện này. Suốt nhiều năm qua, họ chỉ xem truyền hình Nga. Còn tôi thì không.”

Tại thành phố Yekaterinburg ở vùng Urals, Yevgeny Mikhailov bày tỏ sự ủng hộ bằng âm nhạc. Người nhạc công đường phố này đã trình bày những ca khúc ủng hộ Diana Loginova. Anh bị bắt và giam giữ 14 ngày vì tội “côn đồ vặt”.

Bất chấp đợt trấn áp, các nhạc sĩ đường phố trẻ ở St Petersburg vẫn tiếp tục biểu diễn nhạc của những nghệ sĩ bị giới chức Nga gán nhãn “đặc vụ nước ngoài”.

Lúc ấy là một tối thu se lạnh, nhưng người đi đường vẫn dừng lại lắng nghe một ban nhạc thiếu niên biểu diễn ngoài một ga Metro ở St Petersburg.

Trong số các ca khúc họ trình bày có những sáng tác của những “đặc vụ nước ngoài” như Noize MC và Morgenshtern.

Rồi đột ngột cảnh sát xuất hiện và buổi diễn chấm dứt.

Tôi nhìn thấy ba thành viên ban nhạc bị một chiếc xe cảnh sát đưa đi.

Tôi đến gặp một người khác ở St Petersburg bị cáo buộc tội “làm mất uy tín”.

Bà Ludmila Vasilyeva, 84 tuổi, chào đời hai tháng trước khi Hitler xâm lược Liên Xô.

Bà sống sót qua cuộc phong tỏa Leningrad (tên gọi trước đây của St Petersburg) và mang theo mình suốt đời ký ức về sự tàn phá mà chiến tranh gây ra.

Vì vậy, khi Tổng thống Nga Vladimir Putin ra lệnh xâm lược Ukraine vào tháng 2/2022, bà Ludmila đã cảm thấy rất sốc.

Đầu năm nay, nhân dịp kỷ niệm ba năm “chiến dịch quân sự đặc biệt” của Nga, bà Ludmila đã ra đường để bày tỏ lập trường phản chiến của mình.

“Tôi viết trên biểu ngữ: ‘Mọi người ơi! Hãy chấm dứt chiến tranh. Chúng ta chịu trách nhiệm cho hòa bình trên Trái Đất!'”

Sau cuộc biểu tình cá nhân, Ludmila nhận được một lá thư từ cảnh sát yêu cầu bà lên đồn trình diện.

“Họ nói với tôi rằng tôi đã làm mất uy tín các binh sĩ của chúng ta. Sao vậy được chứ? Bằng cách kêu gọi hòa bình ư? Tôi nói với họ rằng mọi điều tôi muốn nói đều đã ghi rõ trên biểu ngữ, và tôi sẽ không đến đồn. Họ dọa đưa tôi ra tòa. Và cuối cùng họ đã làm vậy.”

Bà Ludmila bị phạt 10.000 rúp (gần 3,3 triệu đồng) vì tội “làm mất uy tín lực lượng vũ trang Nga”.

Bà không hề hối tiếc và dường như, bất chấp sự đàn áp ngày càng tăng quanh mình, không hề sợ hãi.

“Sao tôi phải sợ chứ?” bà Ludmila hỏi tôi. “Sợ cái gì và sợ ai? Tôi không sợ ai cả. Tôi nói lên sự thật. Và họ biết điều đó.”

Bà tin rằng chủ nghĩa chuyên chế ngày càng gia tăng xuất phát từ nỗi sợ của những người cầm quyền đối với công chúng.

“Mọi người sợ. Nhưng [giới chức] còn sợ hơn. Đó là lý do họ siết chặt các biện pháp.”

Sự thẳng thắn của bà Ludmila là ngoại lệ. Ngaỳ nay, có rất ít người Nga tham gia biểu tình công khai. Tôi hỏi bà Ludmila vì sao như vậy: do sợ hãi, thờ ơ, hay vì ủng hộ chính quyền?

“Phần lớn mọi người tập trung vào cuộc sống riêng của họ, vào việc sinh tồn,” bà Ludmila đáp.

Nhưng bà khẳng định khi bà bày tỏ quan điểm, nhiều người đồng tình với bà.

“Khi tôi đi chợ, tôi luôn bắt chuyện. Chưa bao giờ có ai đi tố giác tôi hay làm đơn khiếu nại.”

“Một lần tôi đang nói ở bưu điện. Một người quay sang và bảo: ‘Im đi, nói nhỏ thôi.’ Tôi đáp: ‘Tại sao tôi phải im? Chẳng phải những gì tôi nói là sự thật sao? Sự thật phải được nói lớn lên.'”

Không phải ai cũng đồng ý.

“Khi tôi đứng với biểu ngữ và nói chuyện với một cảnh sát, một người đàn ông khoảng 50 tuổi bước tới. Ông ta nghiêng người và nói: ‘Giết quách bà ta đi cho xong’.”

Nguồn: bbc.com