Phóng viên nhiếp ảnh Gaelle Girbes: Sát cánh với người dân Ukraina bất chấp hiểm nguy (Thanh Phương)

https://rfi.my/CEhL

Vào đầu tháng 10/2025, phóng viên nhiếp ảnh Antoni Lallican đã thiệt mạng tại vùng Donbass, miền đông Ukraina, do bị một drone của Nga tấn công. Đây là nhà báo Pháp đầu tiên bị chết ở Ukraina trong một cuộc tấn công rõ ràng là có chủ đích từ phía quân Nga. Bất chấp nguy hiểm đến tính mạng, từ nhiều năm qua, nữ phóng viên ảnh độc lập người Pháp Gaelle Girbes vẫn sát cánh với người dân Ukraina.

Gaelle Girbes tại triển lãm ảnh báo chí quốc tế Visa pour l’image, Perpignan, Pháp, 03/09/2025

Tại triển lãm ảnh báo chí quốc tế Visa pour l’image 2025 ở thành phố Perpignan miền nam nước Pháp tháng 9/2025, Gaelle Girbes đã giới thiệu loạt ảnh chia sẻ cuộc sống thường nhật của những người không còn nơi nào để đi do nhà cửa đã bị bom đạn của quân Nga phá hủy.

Qua tập ảnh “Ukraina, Sống Sót Giữa Đống Đổ Nát”, Gaelle Girbes đưa độc giả đến những thành phố như Vouhledar ở vùng Donetsk, miền đông Ukraina, đã rơi vào tay quân Nga đầu tháng 10/2024, sau ba năm giao tranh ác liệt và bị phá hủy hoàn toàn. Trong những năm tháng trước đó, giữa cảnh hoang tàn, người dân Vouhledar vẫn cố gắn trồng rau, nuôi gà để ăn. 

Cũng ở vùng Donetsk, ngôi làng Borododychne đã không biết bao nhiêu lần bị quân Nga đánh chiếm rồi lại được quân Ukraina giành lại. Từ 556 dân trước khi bị Nga chiếm, nay chỉ còn 35 người dân sống tại ngôi làng giờ chỉ toàn là những đống gạch vụn. Nhân dịp tham gia triển lãm tại Perpignan, Gaelle Girbes đã dành cho RFI Việt ngữ bài phỏng vấn sau đây:

Xin chào Gaelle Girbes, cô đã đến Ukraina từ năm 2017. Vì sao cô đã quyết định ở lại Ukraina, ngay cả sau khi Nga phát động cuộc chiến tranh xâm lược tháng 02/2022, bất chấp những nguy hiểm?

Khi đến Ukraina lần đầu tiên, tôi đã rất xúc động trước tình hình tại đây. Ở tiền tuyến, cảnh tượng đầu tiên tôi chứng kiến ​​là năm quả đạn cối rơi trúng một ngôi nhà của những người hưu trí và những người lớn tuổi này phải một mình chiến đấu với ngọn lửa, đối mặt với thảm họa. Ở tuổi 72, dập tắt ngọn lửa đang phá hủy ngôi nhà dĩ nhiên không hề dễ dàng. 

Cảnh tượng đó đã thật sự ảnh hưởng đến tôi và tôi nhận ra rằng không có ai ở đó để tường thuật. Ở châu Âu, người ta cho rằng đây chỉ là một cuộc chiến đang “đóng băng”, nhưng thực tế không phải vậy. Cuộc chiến này đúng là có cường độ thấp so với ngày nay, nhưng đó là tiền đề cho một điều gì đó thậm chí còn tồi tệ và trầm trọng hơn, sẽ ảnh hưởng đến tất cả chúng ta. Và tôi cũng vô cùng cảm kích trước tinh thần của người dân Ukraina, mà tôi thấy là rất dũng cảm. Họ là những người bảo vệ những giá trị mà chúng ta rất trân trọng, như tự do. 

Công việc của tôi là ghi nhận ​​những tội ác và bất công của chiến tranh. Vì vậy, ngay từ khi quân đội Nga quyết định chính thức xâm lược Ukraina tháng 2/2022, tôi nghĩ đây là lúc mình phải ở lại và tiếp tục công việc của mình, chứ không được bỏ cuộc.

Như vậy là trong suốt những năm qua, cô đã chứng kiến sự phá hủy các thị trấn và làng mạc ở Ukraina. Người dân đã đối phó như thế nào trong suốt thời gian đó? 

Trên thực tế, người dân Ukraina, trước khi có cuộc cách mạng Maidan năm 2014, đã từng làm cuộc Cách mạng Cam và thậm chí trước đó nữa, họ chưa bao giờ ngừng kháng cự và chiến đấu cho độc lập và tự do của mình. Khi đến đó, tôi đã ghi lại những diễn biến trên tiền tuyến ở vùng Donbass từ năm 2017 đến năm 2022. Vào năm 2022, khi cuộc xâm lược quy mô lớn của Nga bắt đầu, tôi đã tiếp tục ở bên cạnh những người dân mà tôi yêu thương, mà tôi đặc biệt trân trọng. Họ trải qua cuộc chiến đó với sức chịu đựng tuyệt vời và cũng bởi vì họ hoàn toàn nhận thức được rằng đó là một cuộc chiến sẽ không bao giờ kết thúc. Tôi hy vọng nó sẽ kết thúc, ngay bây giờ, nhưng sẽ cực kỳ khó. 

Họ đều tuyệt vọng, hay họ vẫn còn hy vọng rằng một ngày nào đó chiến tranh sẽ kết thúc? 

Về mặt tinh thần, người dân Ukraina có tuyệt vọng không? Không. Có mệt mỏi không ? Có, cực kỳ mệt mỏi, bởi vì với những cuộc ném bom dữ dội, không ai có thể ngủ được và ai cũng sợ, mối nguy hiểm luôn hiện hữu. Ai cũng có thể mất đi những người thân yêu, bạn bè của mình. Đó là một gánh nặng  tâm lý rất, rất nặng nề. Tuy vậy họ vẫn tin là dù chuyện gì xảy ra, mọi thứ sẽ ổn thôi. 

Tại làng Kam’yanka, vùng Kharkiv của Ukraina, ngày 21/08/2024, người dân cố dặp tắt một đám cháy đang lan nhanh do có mìn và đạn chưa nổ.

Nhưng ở những thị trấn hay làng mạc liên tục bị quân Nga oanh kích, hầu hết đã rời đi, còn những người ở lại phải chăng là do họ không tìm được cách nào để đi nơi khác, hay là vì họ đã quyết định ở lại?

Tại những ngôi làng và thị trấn ở tiền tuyến bị ném bom, tàn phá, cướp bóc, thành thật mà nói, rất khó mà sống sót được. Đối mặt với nguy hiểm, một bộ phận dân cư phải sơ tán, hoặc tìm nơi trú ẩn ở gia đình thân thiết, sống ở nơi khác, hoặc đến các trung tâm tiếp nhận mà số chỗ thực sự rất, rất hạn chế, không còn chỗ trống, và họ không được phép ở lại lâu. Đó là một cuộc sống lang thang, như những người vô gia cư. Nếu có nhiều tiền hơn, có thu nhập cao hơn và nói được một ngôn ngữ nước ngoài, họ có thể đến Châu Âu và những nơi khác để xin quy chế tị nạn, nhưng chỉ có một số người thôi. 

Sống tại những khu vực như thế, trên mặt trận, chủ yếu là những người có thu nhập thấp, những người về hưu, họ ở lại đó do thiếu phương tiện và cũng vì họ nói rằng: “ Đây là đất của tôi, tôi sinh ra ở đây, lớn lên ở đây, xây dựng mọi thứ ở đây, đó là cái giá của cả cuộc đời tôi đang phải trả, vì vậy tôi sẽ ở lại. Đây là đất của tôi và tôi sẽ không giao nó cho lính Nga.” 

Chủ đề loạt ảnh của cô là “Sống sót giữa đống đổ nát”. Làm thế nào họ đã có thể sống sót trong suốt những năm qua? 

Như ông có thể thấy trong các bức ảnh, trên thực tế, đó là một cách sống hoàn toàn mới: đang có máy giặt, internet, ngân hàng, bưu điện, siêu thị, thế mà hôm sau thức dậy bỗng dưng không còn nước, không còn khí đốt, không còn điện, không còn ngân hàng, không còn siêu thị, không còn máy giặt, không còn gì cả. Nên họ phải học lại cách sưởi ấm nhà bằng củi, hay lọc nước ở bất cứ nơi nào bạn tìm thấy. Nếu có thể thì tìm ra cách sử dụng các tấm pin Mặt trời mini, ít nhất là có điện để thắp sáng. Không còn điện thoại, không còn internet nữa, họ đột nhiên giống như trở về thời Trung Cổ. Họ phải tự tổ chức lại cuộc sống bản thân, bắt đầu trồng rau, tạo dựng một lối sống mới để tồn tại. 

Vậy là cô đã quyết định ở lại suốt những năm qua để chứng kiến ​​sự tàn khốc của chiến tranh. Nhưng công việc của cô có thực sự nguy hiểm không? Có nguy cơ cô bị bắt giam giữ hoặc thậm chí bị giết không? 

Điều đó phụ thuộc vào chủ đề tôi đề cập đến. Tôi quyết định ở lại Ukraina để tường thuật  ​​những gì đang xảy ra ở đó, cả những tội ác do binh lính Nga và chính phủ Nga gây ra trên lãnh thổ Ukraina. Và cũng để chứng kiến ​​tác động lên từng cá nhân. Nói cách khác, ở đây có những chủ thể sống sót giữa đống đổ nát. Đột nhiên mất tất cả, làm thế nào họ có thể sống sót giữa cảnh đó? Làm thế nào họ có thể xây dựng lại bản thân khi biết rằng điều đó gần như là không thể.

Tôi còn những chủ đề khác mà tôi đang làm việc trong dài hạn, có thể là về những người bị cắt cụt chân tay, hoặc những chủ đề khác mà tôi không thể nói đến ở đây nhưng sẽ sớm được đề cập đến. 

Nhưng nhìn chung, tùy thuộc vào chủ đề, có những chủ đề cực kỳ nguy hiểm, vì đó là những nơi bị bắn phá dữ dội, như trong loạt ảnh này đó là hai ngôi làng nơi mà không khéo là có thể giẫm phải mìn, nhưng nếu cẩn thận thì không sao. Ở hai ngôi làng khác, tôi đã phải làm việc dưới hỏa lực dữ dội. 

Cũng có những drone của Nga săn lùng bất cứ ai dù là nhà báo, thường dân hay binh lính. Khi biết có một nhà báo, họ càng cố truy sát. Tuy nhiên, lần thứ hai tôi đến đó, máy bay phản lực của Nga đang hoạt động, và tôi phải quay trở lại dưới những quả bom nặng từ 250 đến 500 kg. Vô cùng khó khăn, đặc biệt phức tạp. Mỗi lần tôi phải quay trở lại vào ban đêm để hạn chế nguy hiểm. 

Vouhledar, vùng Donetsk của Ukraina, chụp vào ngày 23/08/2024. Thành phố bị tàn phá hoàn toàn này vẫn bị quân đội Nga ném bom hàng ngày

Việc những bức ảnh của cô được triển lãm ở Perpignan, cô có hy vọng những ảnh đó sẽ có tác động nhất định đến dư luận ở Pháp hay châu Âu, tác động đến diễn biến của cuộc chiến? 

Hy vọng của tôi ở đây, trên hết, cũng là hy vọng của những người có mặt trong những bức ảnh này, những người biết đến triển lãm này. Họ đã thấy những bức ảnh, họ gửi tin nhắn cho tôi mỗi ngày.

Đó là điều họ muốn: những gì đang xảy ra với họ, những gì người Nga đã làm với họ phải được biết đến, chứ không phải bị bịt miệng, vì đó là một phần lịch sử của họ. Đó cũng là về những vết thương, nỗi đau khổ của họ. Và điều quan trọng vẫn là phải cho thấy Ukraina thực sự là một quốc gia rộng lớn, lớn hơn cả nước Pháp, và 30% lãnh thổ hiện đang bị tàn phá, tương đương với diện tích của vương quốc Bỉ, ảnh hưởng đến hơn 5 triệu người. Năm nay, Nga đã chiếm hơn 460 km vuông lãnh thổ, mà họ đã tàn phá mọi thứ. Bao nhiêu ngàn sinh mạng con người đã bị mất? Họ sẽ tái thiết như thế nào? Chúng ta có thể tiếp tục để điều này xảy ra không? Tất cả đều là những câu hỏi chưa có lời giải đáp. 

Thanh Phương

Nguồn: www.rfi.fr