“Con tôi đi Nhật rồi. Giờ ở quê chỉ còn người già và trẻ nhỏ.”
Một người mẹ ở Nghệ An thở dài khi nhắc về gia đình.
Từ nông thôn đến thành thị, từ vùng núi phía Bắc đến đồng bằng sông Cửu Long, không khó để bắt gặp những câu chuyện “đưa con đi Nhật”, “đi Hàn ba năm đổi đời”, hay “sang Đài Loan làm thuê trả nợ xây nhà”. Xuất khẩu lao động không còn là điều mới mẻ – nó đã trở thành một xu thế, thậm chí là chiến lược sinh tồn của hàng triệu gia đình Việt Nam.
Theo số liệu của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, riêng năm 2024, Việt Nam đã đưa hơn 150.000 lao động ra nước ngoài, vượt chỉ tiêu đề ra. Các điểm đến phổ biến nhất gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Đức, và gần đây là các thị trường mới như Ả Rập Xê Út, Ba Lan, Hungary.
Không phải ngẫu nhiên mà nhiều xã ở Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa… giờ đây vắng hẳn thanh niên. Nhiều gia đình có 2–3 người cùng xuất cảnh làm việc có thời hạn. Với mức thu nhập gấp 3–5 lần so với trong nước, xuất khẩu lao động đã trở thành tấm vé vượt thoát nghèo, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều hệ lụy xã hội và câu hỏi lớn về chiến lược phát triển quốc gia.
Tại nhiều khu vực nông thôn như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị, người trẻ sau khi học xong lớp 12 hoặc cao đẳng chỉ có hai lựa chọn phổ biến: ở nhà làm nông nghiệp với thu nhập bấp bênh, hoặc lên thành phố làm công nhân trong các khu công nghiệp. Cả hai con đường đều mang lại thu nhập thấp, môi trường làm việc vất vả và ít cơ hội thăng tiến.
Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê năm 2023, tỷ lệ thanh niên thất nghiệp ở nông thôn là 7,5%, cao gần gấp đôi so với khu vực thành thị. Tại huyện Kỳ Sơn (Nghệ An), khảo sát của địa phương cho thấy có đến 60% thanh niên tốt nghiệp THPT không tìm được việc làm ổn định sau 1 năm.
Lương cơ bản của công nhân làm việc trong các khu công nghiệp như Tân Tạo (TP.HCM), VSIP (Bình Dương), Tràng Duệ (Hải Phòng) hiện dao động từ 6–10 triệu đồng/tháng, chưa kể các khoản tăng ca. Tuy nhiên, mức chi phí sinh hoạt tại các thành phố lớn ngày càng leo thang, khiến nhiều người không thể tiết kiệm nổi dù làm việc 10–12 tiếng mỗi ngày.
Trong khi đó, cùng ngành nghề như lắp ráp điện tử, cơ khí, hoặc giúp việc nhà ở Nhật Bản, Đài Loan, hay Hàn Quốc, lao động Việt có thể đạt mức thu nhập từ 30–40 triệu đồng/tháng, tức gấp 4–5 lần so với làm trong nước. Điều này tạo ra sự chênh lệch rất lớn về kỳ vọng kinh tế.
Nhiều gia đình tại nông thôn hiện nay coi việc “đưa con ra nước ngoài” như một kế hoạch đầu tư dài hạn. Họ sẵn sàng thế chấp sổ đỏ, vay ngân hàng hoặc vay nóng bên ngoài để có được số tiền 150–250 triệu đồng cho một suất đi Nhật hay Hàn.
Tại huyện Yên Thành (Nghệ An), theo phản ánh của báo Người Lao Động, có những làng mà gần 80% hộ gia đình có ít nhất một người đang lao động nước ngoài, chủ yếu tại Nhật, Hàn, Đài Loan. Số tiền người lao động gửi về mỗi tháng (khoảng 30–40 triệu đồng) giúp họ trả nợ dần và xây nhà mới. Nhưng áp lực “phải gửi tiền đều đặn” khiến nhiều người lao vào tăng ca kiệt sức, làm việc trong điều kiện nguy hiểm hoặc sống kham khổ để gửi hết thu nhập về quê.
Một lao động tên Trần Văn H. (quê Hà Tĩnh), chia sẻ với VTV: “Tôi sang Nhật được 6 tháng thì đổ bệnh do làm ca đêm liên tục. Nhưng nghĩ đến khoản nợ 180 triệu ở nhà, tôi lại cố gắng đi làm tiếp, vì vợ con và bố mẹ đang trông vào số tiền tôi gửi về.”
Tuy nhiên, giấc mơ làm giàu không phải lúc nào cũng trải đầy hoa hồng. Rất nhiều lao động Việt Nam đã phải trả giá đắt vì sự thiếu thông tin, bị lừa đảo, hay rơi vào những điều kiện lao động khắc nghiệt tại nước ngoài.
Tại Ả Rập Xê Út, đã từng có nhiều vụ việc người giúp việc Việt Nam bị bạo hành, bóc lột sức lao động, thậm chí ngược đãi đến mức tử vong. Một báo cáo của Bộ Ngoại giao Việt Nam năm 2022 cho biết, riêng trong năm 2021 đã có hơn 100 vụ việc kêu cứu từ lao động nữ tại khu vực Trung Đông, chủ yếu do bị đánh đập, không được trả lương hoặc bị ép làm việc quá sức.
Tại Đài Loan, nhiều công nhân nhà máy bị ép tăng ca 12–14 tiếng mỗi ngày nhưng lương vẫn không đủ sinh hoạt. Báo Tuổi Trẻ từng phản ánh trường hợp của anh Nguyễn Văn T., quê ở Hà Nam, sang Đài Bắc làm việc trong một xưởng nhựa, bị giữ hộ chiếu, không được phép ra khỏi ký túc xá, và phải làm việc trong điều kiện độc hại.
Một lao động muốn sang Nhật Bản hiện nay thường phải chi từ 150 đến 250 triệu đồng, bao gồm phí đào tạo, phí môi giới, dịch vụ xuất cảnh… Số tiền này thường được vay nóng từ ngân hàng hoặc người thân, với lãi suất cao. Nếu sang làm việc không đúng ngành nghề, bị bệnh, hoặc gặp công ty “ma”, nhiều người rơi vào cảnh mang nợ hàng trăm triệu mà không kiếm đủ để trả.
Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) từng cảnh báo: “Việc chi trả phí môi giới quá cao khiến người lao động dễ bị tổn thương, phải làm việc trong điều kiện rủi ro cao hơn để cố gắng hoàn vốn.”
Do bị ép ký hợp đồng nặng, điều kiện làm việc không đúng như quảng cáo, hoặc do lương thực tế thấp hơn kỳ vọng, không ít lao động Việt Nam đã bỏ trốn khỏi nơi làm việc. Tại Nhật Bản, theo Cơ quan Di trú Nhật Bản, trong năm 2023 có hơn 5.200 lao động Việt Nam mất tích khỏi các chương trình thực tập sinh kỹ năng – chiếm tỷ lệ cao nhất trong tất cả các quốc gia.
Những người này trở thành lao động bất hợp pháp, không có bảo hiểm, sống chui lủi và làm việc với mức lương rẻ mạt, dễ bị lừa đảo hoặc cưỡng ép. Nếu bị bắt, họ đối mặt với nguy cơ trục xuất, bị cấm nhập cảnh trở lại, thậm chí bị giam giữ trong các trại di trú.
Việc quá nhiều người trẻ đi xuất khẩu lao động đang để lại khoảng trống lớn trong cấu trúc xã hội Việt Nam, đặc biệt là ở các vùng nông thôn như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Thanh Hóa, hay một số huyện vùng sâu ở Tây Nguyên và Tây Nam Bộ.
Tại xã Diễn Ngọc (huyện Diễn Châu, Nghệ An), theo thống kê không chính thức, có đến hơn 60% thanh niên trong độ tuổi lao động đã sang Nhật, Hàn Quốc hoặc Đài Loan làm việc. Kết quả là các thôn làng trở nên vắng vẻ, nhà cửa đóng kín cả ngày, chỉ còn lại người già trông cháu.
Trong một phóng sự của VTV năm 2023, một em nhỏ lớp 3 ở Hà Tĩnh chia sẻ: “Cháu không nhớ mặt bố, vì bố đi Nhật từ lúc cháu mới 1 tuổi.” – câu nói tưởng chừng đơn giản nhưng phơi bày trần trụi một thực trạng: hàng chục ngàn trẻ em Việt Nam đang lớn lên trong cảnh thiếu vắng cha mẹ, chủ yếu được ông bà chăm sóc, thiếu tình cảm và sự dạy dỗ trực tiếp từ gia đình.
Tình trạng gia đình ly tán, hôn nhân đổ vỡ cũng ngày càng phổ biến. Một báo cáo của Sở Lao động – Thương binh & Xã hội tỉnh Quảng Ngãi cho biết, trong giai đoạn 2020–2024, có gần 1.200 trường hợp ly hôn liên quan đến các gia đình có người đi lao động nước ngoài, chiếm hơn 20% tổng số vụ ly hôn toàn tỉnh. Khoảng cách địa lý, chênh lệch múi giờ, sự cô đơn và áp lực tài chính là những nguyên nhân chính khiến mối quan hệ gia đình dễ rạn nứt.
Không chỉ là câu chuyện của từng cá nhân, đây còn là thách thức dài hạn đối với cấu trúc dân số, an sinh xã hội và tương lai của nông thôn Việt Nam. Nếu hàng triệu thanh niên tiếp tục ra đi mà không có chính sách giữ chân và phát triển họ trong nước, nhiều địa phương sẽ đối mặt với tình trạng “già hóa sớm” và mất đi lực lượng lao động chủ lực cho phát triển lâu dài.
Liệu có con đường nào khác?
Xuất khẩu lao động đã và đang là một giải pháp tạm thời để giảm nghèo, giúp nhiều hộ gia đình thoát khỏi cảnh túng thiếu, có điều kiện sửa nhà, cho con đi học, hoặc trả nợ vay ngân hàng. Không thể phủ nhận đây là chiếc phao cứu sinh cho hàng triệu người Việt trong bối cảnh kinh tế trong nước còn nhiều bất ổn.
Tuy nhiên, nếu coi việc “xuất người đi làm thuê cho thế giới” là chiến lược lâu dài, Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều hậu quả nghiêm trọng:
Đã đến lúc chúng ta cần đặt câu hỏi một cách nghiêm túc và thẳng thắn:
Câu trả lời không thể chỉ đến từ người dân.
Nó đòi hỏi một tầm nhìn kinh tế mới, một cải cách thể chế toàn diện, và một chính sách phát triển lấy con người làm trung tâm – chứ không phải chỉ là con số GDP hay báo cáo thành tích.
Khi nào người Việt không còn bị buộc phải ra đi để được sống, khi đó đất nước này mới thật sự có tương lai.
Nguồn: Ngẫm mà xem (www.youtube.com)
Cho đến ngày 31 tháng 7 năm 2025, chính quyền cộng sản vẫn đang giam…
Chúng ta phải đồng ý rằng không thể biến một phong trào điện hóa phương…
(VNTB) – Hệ thống chính trị độc tài của Lâm đặt mục tiêu kiểm soát quyền…
Jin-su nói rằng anh đã sử dụng hàng trăm danh tính giả để xin việc…
Chuyển hóa về dân chủ hoàn toàn có thể diễn ra một cách hòa bình…
« Nạn buôn người đang tăng nhanh đáng báo động ở Đông Nam Á », đó là…