Chuyển đổi xe điện và bộ mặt của những kẻ bất nhân (Chu Tuấn Anh)

Chúng ta phải đồng ý rằng không thể biến một phong trào điện hóa phương tiện giao thông, vốn có lợi cho môi trường và được coi là “lương tri của thời đại”, thành một công cụ để tạo ra khủng hoảng thừa, làm gia tăng thêm lượng carbon, hoặc mở đường cho một sự độc quyền nhằm giúp Vingroup thoát thân thông qua những chính sách bất nhân với quần chúng vốn đã khốn khổ.
Chu Tuấn Anh

Khi chính quyền đeo một chiếc mặt nạ của kẻ cướp

Vào ngày 12/7 vừa qua, chính quyền ông Phạm Minh Chính đã ký ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg nhằm cấm xe máy xăng từ năm 2026 ở nội thành vành đai 1, và bắt đầu mở rộng ra vành đai 2 và ô tô chạy bằng động cơ đốt trong. Có thể nói gì qua sự kiện này? Như những gì chúng ta đã biết, Vingroup đang trong một tình trạng rất tồi tệ, vào hồi tháng 5 có những nguồn tin đưa ra cho thấy Vingroup đã nợ tới 665,880 tỷ đồng, tỷ lệ tổng nợ trên vốn đầu tư là 4.23 lần. Mỗi quý, họ phải trả 12,500 tỷ đồng cho lãi vay (tương đương với 14.8% doanh thu) ¹. Những con số vô cùng đáng báo động về khả năng thanh toán lãi vay của Vingroup và báo hiệu một sự sụp đổ báo trước của tập đoàn tư bản bè đảng này. Như vậy, không có gì là suy diễn nếu nói chính quyền Cộng Sản Việt Nam đang tìm cách cứu Vingroup bằng cách đặt quần chúng hai thành phố lớn Hà Nội và Sài Gòn vào một cuộc chạy loạn bỏ phương tiện gắn bó với mình để chuyển sang xe điện mà Vinfast sẽ gần như là một nhà phân phối độc quyền. Một hành động khác trước đó là họ giúp Vingroup (dưới công ty Vin Speed mới thành lập) trở thành nhà đầu tư duy nhất của dự án đường sắt cao tốc Bắc Nam trị giá gần 70 tỷ USD. Cần phải nhận diện chế độ đang tính toán rất có chủ đích giúp Vingroup từ chỗ trở thành một con bệnh đang chờ chết như mô hình Ever Grande của Trung Quốc hóa rồng trở thành một chaebol với vai trò áp đảo trên mọi địa hạt kinh tế của đất nước, với cái giá phải trả tất nhiên là sự lụn bại của đất nước và tình cảnh loạn lạc của quần chúng.

Vào năm 2021, chế độ Cộng Sản cũng đã thống kê khoảng gần 70% lao động Việt Nam phụ thuộc vào nền kinh tế phi chính thức, bao gồm những người bán hàng rong, chạy xe ôm công nghệ, giao hàng, vv – một xã hội còn quá bấp bênh và tạm bợ và chiếc xe máy là công cụ mưu sinh duy nhất của nhiều người ². Chế độ đã lựa chọn cứu lấy một hạt nhân trong hệ sinh thái kinh tế – chính trị của họ thay vì lo nghĩ cho tình cảnh của đại đa số quần chúng lao động Việt Nam.

Những người lao động khu vực phi chính thức vẫn rất cơ cực

Khi phong trào cải cách tại các nước thuộc khối cộng sản nổ ra những năm 1980, đã có một cuộc thảo luận làm thế nào để đeo “mặt người cho xã hội chủ nghĩa” (socialism with a human face) sau những thành tích tệ hại về kinh tế, nhân quyền làm cho các chính quyền cộng sản được nhìn như những kẻ bạo chúa xa rời với dân tộc và thế giới tiến bộ. Tô Lâm và những người cộng sự của mình đã hành động ngược lại, họ sẵn sàng đeo bộ mặt của những kẻ cướp để đẩy Đảng Cộng sản Việt Nam hoàn toàn trở thành những kẻ cướp bóc và chiếm đóng.

Một cuộc khủng hoảng thừa tại Trung Quốc

Chúng ta cần phải rất cẩn trọng theo dõi những diễn biến về cuộc khủng hoảng thừa (overcapacity crisis) của Trung Quốc với ngành công nghiệp xe điện. Kể từ đầu khi bắt đầu sản xuất xe điện đến giờ họ có 500 công ty bao gồm các hãng sản xuất xe điện và các nhà cung cấp linh kiện trong chuỗi cung ứng. Hiện nay 400 công ty đã phá sản, và đây là một tình trạng vô cùng đáng báo động cho kinh tế Trung Quốc ³. Vào tháng 6, họ nói rằng doanh số của ô tô điện đạt 18.6% nhưng người ta cũng khám phá ra có một số nhãn hàng của Trung Quốc như Zeekr, Neta đã sử dụng thủ thuật đăng ký bảo hiểm trước cho xe để khai khống doanh số ⁴. Nhưng tại sao họ phải làm như vậy? Có lẽ vì xe điện là phòng tuyến cuối cùng của nền kinh tế Trung Quốc vốn được xây dựng dựa trên sự giả dối sau khi xây dựng – bất động sản ồ ạt, bạo phát đường sắt, chiến lược Vành đai – Con đường, phong trào điện tái tạo cũng dần đi đến hồi kết. Chúng ta cũng không quên rằng đại tập đoàn xây dựng – bất động sản Evergrande, vốn đã chính thức phá sản vào năm ngoái, cũng đã lao vào ngành công nghiệp xe điện năm 2022 như một giải pháp cứu vãn tình thế. Khi tình trạng ngày càng được khám phá tại Trung Quốc thì chúng ta không còn nghi ngờ gì Vinfast là một dự án để chia sẻ sự khổ đau và cuộc khủng hoảng dư thừa với Trung Quốc, cho phép Trung Quốc xuất đi những chiếc xe model cũ từ trước những năm 2020 trong tình trạng kém chất lượng và lạc hậu về công nghệ sang thị trường Việt Nam.

Cuộc khủng hoảng thừa ở Trung Quốc

Ngay cả chúng ta vẫn phải sử dụng pin Lithium-ion trong khi các phương pháp thay thế còn chưa tiến bộ (hydrogen, các ion magnesium, sodium, hay pin trạng thái rắn, vv) và công nghệ tái chế còn chưa đạt những kỳ vọng, thì xe điện vẫn đang là một bước tiến lớn của nhân loại, một xu hướng chung mà chúng ta bắt buộc phải theo đuổi. Nhưng cuộc khủng hoảng thừa đã biến mọi cố gắng mang mục đích tốt đẹp trở thành những hành vi đập phá môi trường ác ý. Một bài toán tính toán carbon cơ bản là quá trình sản xuất xe điện tiêu thụ nhiều cacbon hơn phương tiện động cơ đốt trong tới 60%, chủ yếu do quá trình sản xuất pin cùng với khai thác những quặng độc hại như Nickel, Cobalt, Lithium. Nhưng xe điện hầu như không phát thải khi sử dụng và có thể bù lại carbon phát thải sau 2 năm so với phương tiện động cơ đốt trong, vốn sẽ tiếp tục phát thải trong suốt vòng đời. Do vậy, chắc chắn nếu những chiếc xe điện sản xuất hợp lý nhất, với công nghệ tốt nhất thì sẽ phát thải carbon thấp hơn nhiều động cơ đốt trong nếu xét đến cả một vòng đời. Khủng hoảng thừa cho phép Trung Quốc sản xuất ồ ạt những chiếc xe không bao giờ được sử dụng để chất đống trong những bãi đỗ xe bỏ hoang, các bãi rác công nghiệp, và như vậy đã làm lạm phát một lượng phát thải carbon khổng lồ không đáng có vào khí quyển. Hành vi đó đáng bị lên án như một hành vi phá hoại có chủ tâm với môi trường thế giới dù kết quả chỉ là một thành tích kinh tế giả tạo. Và Vingroup và chế độ cộng sản Việt Nam có đang chia sẻ hậu quả và số phận của cuộc khủng hoảng thừa này với Trung Quốc?

Bài toán về chuyển đổi xanh và công nghệ xe điện

Vào năm 2015 thế giới đã cùng nhau cam kết Công Ước Paris về Biến Đổi Khí hậu để cùng nhau đạt được mục tiêu giữ cho nhiệt độ thế giới không tăng quá 2 độ C hoặc 1.5 độ C ở điều kiện lý tưởng nhằm bảo vệ đa dạng sinh học và một cuộc sống vẫn còn là lý tưởng để con người phát triển (Holocene). Và để đối phó với những thành phố có thể bị nhấn chìm bởi nước biển dâng, năm 2030 chúng ta phải cắt giảm 45% phát thải carbon, và năm 2045 chúng ta phải đưa phát thải ròng carbon về 0. Sự kiện 15,000 nhà khoa học trên toàn thế giới cùng nhau cảnh báo về tình trạng rất khẩn cấp về môi trường và khí hậu trên thế giới đã biến bài toán chuyển đổi xanh và trong đó có điện hóa phương tiện giao thông trở thành “lương tri của thời đại”. Tuy vậy, chúng ta cũng không thể làm gấp gáp với xe điện bằng những mệnh lệnh cấm đoán gây hoảng loạn thay vì mang tính chuyển đổi.

Những gì khác hơn có thể làm là trước năm 2030, thế giới buộc phải gấp rút cai nghiện với “điện than” để tiến tới loại bỏ carbon và khí thải nhà kính khỏi các ngành công nghiệp – dịch vụ (removing carbon footprints) và các thành phẩm được tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Mặt khác, chúng ta phải chế tài những doanh nghiệp lớn trên thế giới để đạt được cam kết tối thiểu, thậm chí là vượt mức những cam kết chung của thế giới. Không nên gấp gáp cấm động cơ đốt trong nhưng có thể khuyến khích sử dụng xe điện bằng một cơ chế giá có điều chỉnh theo từng năm.

Cụ thể ở bối cảnh Việt Nam, sau một giai đoạn quy hoạch điện VII dựa trên đầu tư ồ ạt và quy hoạch cẩu thả, chế độ để vẫn lệ thuộc vào đốt than và năng lượng tái tạo không huy động được hết công suất, công nghệ không đạt hiệu quả như mong đợi, và truyền tải vẫn còn vấn đề; chính quyền Cộng Sản Việt Nam đã không làm được gì ngoài việc tạo ra một đại án ở bộ Công Thương dẫn đến thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng và hàng loạt lãnh đạo bộ và EVN lãnh án tù ⁵. Quy hoạch điện VIII cho giai đoạn 2021-2030 được trình trong một bối cảnh đấu đá nội bộ đã trầm trọng trong những năm cuối đời của ông Nguyễn Phú Trọng, nhưng sau 5 năm và nhiều lần sửa đổi thì bản Quy hoạch vẫn không được triển khai dù đã đi qua một nửa của giai đoạn được dự tính trong quy hoạch.

Việt Nam vẫn tiếp tục đốt than nhiều hơn trong năm 2024

Bên cạnh những nhà máy công nghiệp, Việt Nam còn có vô số ngôi làng công nghiệp sản xuất cơ khí, nội thất, chế biến, v.v., với tình trạng xả thải bừa bãi, không tuân theo bất cứ quy chuẩn nào, tồn tại ngay trong thành phố Hà Nội và các tỉnh lân cận. Đây là hình ảnh tiêu biểu của một nền kinh tế công nghiệp sơ khai trong một xã hội vừa mới thoát ra khỏi văn hóa nông nghiệp. Rác thải bị đốt hoặc chôn lấp bừa bãi, nước thải xả thẳng ra môi trường, gây tổn hại nghiêm trọng cho môi trường và sức khỏe con người. Tuy nhiên, đó cũng là một chỉ dấu cho thấy chúng ta cần có quyết tâm lớn để chuyển đổi nền kinh tế từ sản xuất, gia công sơ khai lên một trình độ và tiêu chuẩn sản xuất cao hơn, tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu về môi trường nhằm chấm dứt vấn nạn ô nhiễm.

Ô nhiễm ở các làng công nghiệp tại Việt Nam

Dù vậy, chế độ cũng đã chẳng làm được gì sau cả thời đại Nguyễn Tấn Dũng và Nguyễn Phú Trọng ngoài những chính sách gây phá hoại tình cảm dân tộc. Gần đây họ tiếp tục bạo phát đầu tư công vào công trình Xa lộ Bắc – Nam kém chất lượng, một số sân bay, cầu cảng nhưng hoàn toàn đã không có một ưu tư đáng kể cho những công trình giao thông công cộng vừa phục vụ cho liên đới xã hội vừa cải thiện môi trường như xe buýt, các hệ thống tuyến metro nội đô. Công trình đường sắt Hà Đông – Cát Linh là một sự vụt tắt cho những ai hy vọng về một giấc mơ quy hoạch đô thị- xã hội một cách ngay ngắn, chỉnh tề dưới thời cộng sản.

Báo cáo của World Bank cũng kết luận rằng kinh tế Việt Nam tăng trưởng phát thải gấp 3 lần con số tăng trưởng kinh tế và cao hơn bất cứ nước nào trong khu vực ⁶.

Điều này chỉ xác nhận một sự thật rằng chế độ đang phát triển bằng cách dùng của cải tương lai và môi trường để đánh đổi cho một con số tăng trưởng giả tạo, chủ yếu nhờ vào các doanh nghiệp FDI, vốn không mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế nội địa Việt Nam ngoài việc tạo ra công ăn việc làm.

Họ đã không thực hiện những việc cần thiết để cắt giảm phát thải 45% trước năm 2030 – điều phải làm trước khi đặt ra mục tiêu hạn chế phương tiện sử dụng động cơ đốt trong sau năm 2030 (tương tự như châu Âu đặt mục tiêu cấm bán và sản xuất mới phương tiện động cơ đốt trong vào năm 2035). Mặt khác, việc đưa ra các mốc thời gian “điện hóa” gấp gáp và buộc quần chúng đứng trước lựa chọn độc quyền với VinFast là một hành vi bất nhân, chẳng khác nào bắt quần chúng phải gánh chịu trách nhiệm cho những tai hại mà chế độ đã gây ra.

Lời kết

Chắc chắn Việt Nam đang phải đối diện với một cuộc chuyển hóa lớn về kinh tế – xã hội nếu không muốn rơi vào nguy cơ tụt hậu vĩnh viễn, đồng nghĩa với việc giải thể quốc gia trong bối cảnh thế giới vẫn tiến lên như vũ bão. Trong đó, nhu cầu chuyển đổi xanh và điện hóa sẽ là một bài toán lớn mà Việt Nam phải thực hiện trong thập kỷ này và hai thập kỷ tới nếu muốn có một tương lai đảm bảo.

Nhưng điều đó cũng đòi hỏi một sự lương thiện từ những người làm chính trị. Chúng ta phải đồng ý rằng không thể biến một phong trào điện hóa phương tiện giao thông, vốn có lợi cho môi trường và được coi là “lương tri của thời đại”, thành một công cụ để tạo ra khủng hoảng thừa, làm gia tăng thêm lượng carbon, hoặc mở đường cho một sự độc quyền nhằm giúp Vingroup thoát thân thông qua những chính sách bất nhân với quần chúng vốn đã khốn khổ. Kết cục, tất cả những gì còn lại sẽ chỉ là một đống hoang tàn, đổ nát cùng sự chống đối, khiến mọi quyết tâm chuyển đổi lương thiện trở nên muôn vàn khó khăn hơn, thậm chí không còn khả thi. Đây là những hành vi phá hoại có chủ đích và vô trách nhiệm!

Thật là quá đáng và xúc phạm trí tuệ khi đòi hỏi trao cho tướng công an Tô Lâm, người có thành tích đàn áp nhân quyền suốt cả cuộc đời, một cơ hội. Bởi mọi sự lương thiện đều buộc chúng ta phải kết luận rằng Tô Lâm đang cướp đi mọi cơ hội để phấn đấu cho những chuyển đổi cần thiết: trong đó có chuyển đổi kinh tế, chuyển đổi xanh và dân chủ hóa. Tô Lâm là đại diện cho bộ mặt bất nhân của một chế độ bất nhân, và chúng ta có nhiệm vụ khẩn cấp là phải ngay lập tức ngăn chặn con người điên dại này. Trong sự bất nhân của Tô Lâm, cũng không thể bỏ qua sự gian trá của Phạm Minh Chính – người đã chứng kiến thảm cảnh Romania và số phận vợ chồng Nicolae Ceaușescu nhưng vẫn tiếp tục té nước theo mưa.

Chu Tuấn Anh

(02/08/2025)

Tham khảo: