Pháp Và Những Cuộc Thử Nghiệm Chính Trị – Một Thập Kỷ Đủ Để Tỉnh Ngộ (Hoàng Quốc Dũng)

Trong suốt nhiều thập niên, chính trường Pháp vận hành theo một logic rất cổ điển nhưng hiệu quả: muốn trở thành tổng thống, người ta phải đi một con đường dài, đôi khi hai mươi năm. Trèo từng bậc trong đảng phái lớn, quản lý địa phương, nắm bộ này bộ kia, trải qua đủ thất bại lẫn thành công để “chín” dần với nghề. Những người đứng đầu quốc gia, được yêu hay ghét, vẫn thường là những nhân vật có học, có nghề, già đời chính trị…

Rồi Macron xuất hiện, như một vệt sét giữa bầu trời quang. Chỉ trong hai năm, ông vượt qua toàn bộ cấu trúc truyền thống, lập phong trào riêng, và trở thành tổng thống trẻ nhất lịch sử hiện đại. Sự kiện ấy mở ra một kỷ nguyên mới: lần đầu tiên, nước Pháp chấp nhận rút ngắn nghi thức trưởng thành chính trị, thay thế “tích lũy lâu dài” bằng “đột phá tức thì”.

Nhưng những gì đến sau Macron có thể còn táo bạo hơn.

Hiện nay, theo các thăm dò độc lập, ứng cử viên có cơ may lớn nhất trong kỳ bầu cử tới lại là Jordan Bardella, cái tên mà nhiều người Việt chưa từng nghe. Bardella là chủ tịch đảng Rassemblement National, một đảng Cực hữu (đảng Front National cũ) nổi tiếng với lập trường chống nhập cư, bài EU, cứng rắn về an ninh, và thường xuyên gây tranh cãi về quan điểm liên quan tới Nga.
Một nhân vật sinh năm 1995, không có bằng đại học, chưa từng giữ bất kỳ chức vụ quản lý nhà nước nào, và toàn bộ kinh nghiệm chính trị của ông chỉ nằm trong phạm vi đảng phái của mình, chủ yếu là truyền thông, vận động và hình ảnh.

Nếu Macron là biểu tượng của “gương mặt mới nhưng vẫn được đào tạo và từng trải”, thì Bardella đại diện cho kiểu “gương mặt mới không có hành trang”. Từ một con đường rút ngắn của Macron, nước Pháp đang đi tiếp đến một con đường… bỏ qua luôn phần chuẩn bị.

Tại sao Bardella nổi lên mạnh như vậy?

Không phải vì ông xuất sắc. Mà vì toàn bộ phần còn lại của chính trường Pháp đang rơi vào trạng thái yếu kém chưa từng thấy.

-Truyền thống tả – hữu lâu đời đã tan rã.

-Đảng của Macron thì suy yếu, bị mệt mỏi, bị xem như xa rời dân chúng.

-Đảng Xã hội và cánh tả chia năm xẻ bảy, tranh cãi nội bộ, không có gương mặt có tầm vóc quốc gia.

-Cánh hữu truyền thống (Les Républicains) thì rệu rã, không có lãnh đạo mới, mất cả nền tảng lẫn niềm tin.

-Các ứng cử viên đối lập khác hoặc quá cực đoan, hoặc quá yếu, hoặc quá nhạt để tạo dấu ấn.

Trong một chính trường như vậy, Bardella – trẻ, đẹp, nói năng mạch lạc, lại thừa hưởng cỗ máy truyền thông khổng lồ mà Marine Le Pen để lại – dễ dàng trở thành “gương mặt sáng” nhất, dù thực lực lãnh đạo quốc gia của ông gần như bằng không.

Và đây mới là vấn đề quan trọng: nước Pháp đang tiến vào một cuộc thử nghiệm thứ hai

Nếu Bardella đắc cử, nước Pháp sẽ có một tổng thống: không học đại học, không có kinh nghiệm hành pháp, không từng lãnh đạo địa phương, chưa từng xử lý khủng hoảng thật sự,chưa từng nếm cái giá của một sai lầm chính trị lớn.

Đó không còn là đổi mới. Đó là thử nghiệm.

Và thử nghiệm kiểu này, dù có thể dẫn tới bất ngờ thú vị, cũng mang trong nó rủi ro rất thật: đặt bộ máy nhà nước phức tạp vào tay một người chưa từng cầm lái, chưa từng va đập với thực tế quyền lực, chưa từng chịu trách nhiệm về quyết định tác động đến hàng triệu con người.

Điều đáng nói hơn: nước Pháp đang làm tất cả những cuộc thử nghiệm này trong một khoảng thời gian cực ngắn – chỉ hơn một thập kỷ. Nếu sai, cũng chỉ cần một nhiệm kỳ để sửa. Nếu trượt chân, cũng có đủ thể chế và xã hội dân sự để chống đỡ.

Từ thử nghiệm của Pháp, nhìn lại thử nghiệm của Việt Nam.

Ở Pháp, người ta có thể mệt mỏi với nền dân chủ đến mức đưa một người chưa từng quản lý một phường xã lên làm tổng thống, bởi họ biết rằng nếu thất bại, 5 năm sau họ sẽ sửa lại được. Còn Việt Nam, suốt 80 năm, cả một dân tộc bị cột chặt vào một cuộc thử nghiệm mà không ai được hỏi ý kiến, không có lá phiếu nào để dừng lại, không có nhiệm kỳ nào để đổi hướng. Ở Pháp, hỏng thì làm lại. Ở Việt Nam, hỏng thì… phải tiếp tục. Và cái tiếp tục ấy mới chính là bi kịch của một đất nước bị kẹt trong căn phòng thí nghiệm không cửa thoát, một cuộc thí nghiệm đã có kết quả bi thảm và đã kết thúc trên toàn thế giới, chỉ còn tiếp tục ở một vài nước.

Người Pháp có thể đùa với dân chủ, có thể mệt mỏi với truyền thống và thử đưa một gương mặt trẻ, non tay lên đỉnh quyền lực. Nhưng họ có quyền thử, bởi họ có quyền sửa.

Người Pháp có thể sai, nhưng họ luôn có cơ hội sửa. Còn chúng ta, cái sai đã trở thành không khí: ai cũng hít, ai cũng thấy, nhưng không ai được phép nói rằng mình đang ngộp thở. Bi hài hơn là rất nhiều người lại bảo là thơm, dễ thở. Đó mới chính là vật cản lớn nhất đối với việc chấm dứt con đường thử nghiệm mà không biết đến lúc nào mới được phép kết thúc.

Hoàng Quốc Dũng

(01/12/2025)