Nếu thực sự đặt ra vấn đề “hạ tầng dân chủ” vì quan tâm đến đất nước, bản thân anh em các đảng viên Cộng sản cần ý thức được rằng bất cứ ai cũng có thể là một phần của “hạ tầng dân chủ” nếu anh em chọn là tác nhân thay vì nạn nhân của lịch sử.
Gần đây, một cán bộ phục vụ trong chế độ Cộng Sản Việt Nam bày tỏ sự hoài nghi với lộ trình dân chủ hóa tại Việt Nam. Anh này cho rằng dân chủ là xu thế, nhưng không phù hợp với Việt Nam. Lý do là Việt Nam hiện vẫn chưa có “hạ tầng dân chủ”. Thực ra, lập luận này trước đó cũng khá phổ biến trong tâm lý của nhiều người đấu tranh khi họ cho rằng “Việt Nam phải có dân trí trước rồi mới đi lên dân chủ”.
Đầu tiên, tư tưởng dân chủ đã thắng lớn ngay cả khi số lượng các nước dân chủ chỉ là một thiểu số. Chẳng hạn như từ năm 1945, số lượng các nước dân chủ đã tăng 5 lần kể từ khi Thế chiến thứ hai kết thúc. Vào năm 1950, chỉ có 20 nước dân chủ trên thế giới. Vào năm 1975, con số này tăng gấp đôi nhưng cũng chỉ có 40 nước dân chủ. Hiện nay, nếu sử dụng một khái niệm khái quát nhất (nghĩa là bao gồm cả những nền dân chủ khiếm khuyết) thì đã có tới 120 nước dân chủ trên tổng số 193 nước trên thế giới [1]. Tôi nêu ra vấn đề này để nhấn mạnh rằng chúng ta phải nhìn vào tương quan lực lượng dựa trên việc ai là người đại diện cho lẽ phải, chứ không phải dựa trên ai là đa số. Ngày nay, dân chủ vừa là lẽ phải, vừa là đa số!
Thời điểm sau Thế chiến thứ hai cũng diễn ra một cuộc tranh luận về mô hình kinh tế – chính trị rất gắt gao giữa chủ nghĩa tập thể của phe cộng sản và chủ nghĩa cá nhân được phe dân chủ cổ võ. Chủ nghĩa tập thể áp đặt những kế hoạch nhà nước và bạo quyền lên xã hội đã hoàn toàn bị chứng minh là sai trái ngay tại những thập niên 1950-1960 về mặt lý luận.
Nhưng thay đổi chính trị đã chỉ thực sự đến vào cuối những năm 1980 khi Đông Âu hoàn toàn tỏ ra thua kém trước Tây Âu trong cuộc đua hiện đại hóa và khoa học công nghệ, điều mà chính lãnh tụ Liên Xô Gorbachev phải nhìn nhận trong cuộc nói chuyện với Nicolae Ceausescu vào mùa đông năm 1989 [2]. Như vậy, dân chủ là một mô hình đúng và đã được lịch sử chứng minh để mở ra những giới hạn về phát triển.
Ông Gorbachev hay thậm chí Ceausescu đều ý thức được họ đang đối mặt với một vấn đề vô cùng nghiêm trọng. Thay đổi chính trị là điều bắt buộc phải đặt ra nhưng quan trọng là thay đổi theo kịch bản nào. Có hai kịch bản thay đổi chính trị là kịch bản Ba Lan và kịch bản Romania.
Trong kịch bản Romania, Nicolae Ceausescu đã không ý thức được rằng mô hình kinh tế tập thể tập sản đã phá sản nên đã ra sức cưỡng ép tăng trưởng bằng những kế hoạch phát triển tập trung công nghiệp nặng, những kế hoạch sáp nhập, gộp đơn vị hành chính. Khi gặp phản kháng, Ceausescu gia tăng sử dụng bạo lực chính trị. Và kết quả ai cũng biết là chính Ceausescu đã mất mạng trong bạo lực chính trị.
Một kịch bản ngược lại đã diễn ra tại Ba Lan xu hướng dân chủ hóa đã được chấp nhận, Công Đoàn Đoàn Kết thắng lớn để ngày hôm nay Ba Lan là một trong những nền kinh tế thu nhập cao với mức độ tăng trưởng và năng động vào bậc nhất châu Âu [3].
Rất rõ ràng, chế độ cộng sản của ông Tô Lâm không ý thức rằng mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã đạt đến giới hạn [4]. Theo đuổi gia tăng bạo lực và cưỡng ép kinh tế của ông Tô Lâm cũng chính là lựa chọn của Ceausescu và sẽ chỉ nhận lấy kịch bản Romania.
Làm sao có thể đặt ra con số tăng trưởng bình quân đạt 10% trở lên, đến năm 2030 thu nhập bình quân đạt 8,500 USD, có 2 triệu doanh nghiệp và 20 doanh nghiệp lớn tham gia chuỗi giá trị toàn cầu [5].
Nếu ông Tô Lâm đọc được tâm tư của quần chúng nhân dân, họ sẽ nói cho chế độ của ông biết họ không quan tâm đến bánh vẽ tăng trưởng và số liệu thổi phồng chế độ đang hô hào. Trong khi đó ông Tô Lâm chỉ quan tâm đến tốc độ giải phóng quỹ đất và cướp bóc tài sản đất nước trong những giờ chót của chế độ để tiếp tục làm giàu cho một thiểu số 1% hoặc 5%. Nếu giai đoạn Tô Lâm tiếp tục kéo dài thêm một vài năm, có thể đất nước sẽ rất khác – chia rẽ hơn, bất bình đẳng về tài sản và quyền lực lớn hơn, và khó sửa chữa hơn với những bất công, oan sai trong xã hội đã vượt ra ngoài giới hạn chịu đựng của đất nước. Quần chúng nói về tình trạng tận thu ngân sách, đầu tư công bừa bãi, bơm tiền ồ ạt và nguy cơ phá sản quốc gia. Nói cách khác là một đất nước tan vỡ về cả về tình cảm lẫn tài lực. Đặc biệt hơn, họ cũng quan tâm đến xu hướng xung đột trực tiếp giữa quân đội và công an, hoặc những vụ trả thù báo oán trong ngành công an và trong đảng cộng sản đang được lan truyền trên mạng. Rộng hơn là một bức tranh bạo lực chính trị không còn kiểm soát được.
Có lẽ, anh cán bộ đặt ra câu hỏi này phải nhìn nhận sự thực vấn đề: Không phải là Việt Nam không có “hạ tầng dân chủ”, mà “hạ tầng chủ nghĩa cộng sản” đã sụp đổ.
Nhìn rộng hơn, hạ tầng của đất nước cũng đang suy sụp trầm trọng: Trước đó, các nước đang phát triển có mức độ GDP quá thấp để tạo ra sức mua hay nhu cầu nội địa để hưởng lợi từ sự tiến bộ trong gia tăng năng suất lao động và khoa học kỹ thuật. Con đường xuất khẩu thành phẩm sang thị trường nước ngoài xuất hiện như một giải pháp. Tuy nhiên, trong một bối cảnh biến động toàn cầu, xuất khẩu không còn là chỗ dựa. Nếu không nhanh chóng tăng thu nhập bình quân đầu người để nâng cao nhu cầu nội địa thì cũng có nghĩa là vĩnh viễn không thể tiếp tục tăng trưởng kinh tế [6] [7].
Một bài toán kinh tế – chính trị vô cùng cam go đang được đặt ra. Nền kinh tế của Việt Nam trước kia đang phát triển dựa trên FDI định hướng xuất khẩu, với giá nhân công rẻ mạt và sự tàn phá môi sinh. Bước sang năm 2025, xuất khẩu và FDI đều sẽ có xu hướng giảm vì biến động toàn cầu. Nhưng ngay cả khi những nguồn sống này không suy giảm thì đòi từ hỏi quần chúng về chất lượng sống và an sinh xã hội cũng gây ra những bất ổn xã hội nếu tiếp tục duy trì nền kinh tế dựa trên sự tàn phá môi sinh và giá nhân công rẻ mạt. Bơm thổi thêm giá bất động sản và ngành xây dựng vào GDP không phải là giải pháp. Dân chủ hóa là lối thoát duy nhất của đất nước!
Cũng có thể, “hạ tầng dân chủ” mà anh này để cập là “một trình độ dân trí” đủ để nhận thức đúng về dân chủ. Nhưng nói như vậy cũng chỉ là một lối biện minh rằng phải cho chế độ Cộng Sản Việt Nam thêm thời gian. Chế độ Cộng Sản Việt Nam cho rằng khi thời gian qua đi, những ký ức lịch sử về ngày 2/9/1945, 30/4/1975, tội ác của chủ nghĩa cộng sản và di sản của cuộc nội chiến sẽ qua đi; họ sẽ có quyền tùy tiện viết lại lịch sử và không còn ai đặt lại những tuyên truyền dối trá. Ngay cả khi họ có thể làm như vậy, sự căm ghét của người dân với chế độ chỉ ngày càng tăng lên. Vì bạo lực của chính quyền công an trị và di sản đàn áp dân oan đẫm máu đã được ghi lại bằng những thước phim, hình ảnh khắp nơi trên mạng Internet. Chúng ta đã ở trong một thời đại rất khác, nơi mà công nghệ thông tin đang truyền đi với một tốc độ chóng mặt! Chẳng ai có thể bịa đặt về những vi phạm quyền con người mà những đàn áp chế độ đã thực hiện cả!
Người Việt nam lớn lên ở thế kỷ 21 có thể hiểu sai lệch về lịch sử, nhưng họ sẽ không hiểu sai về bạo lực mà họ nhìn thấy hàng ngày được chính quyền công an trị thực hiện. Tuy nhiên, nếu không hiểu lịch sử một cách đúng đắn thì cũng có nghĩa là người ta cũng không hiểu được được tại sao chúng ta cần hòa giải dân tộc, tại sao chúng ta cần lựa chọn thứ tha. Vì một bài học lịch sử đúng nghĩa sẽ cho người ta tin vào những giá trị đúng, nuôi dưỡng một tâm lý đúng. Nếu coi có một lịch sử đúng đắn là một nền tảng của “hạ tầng dân chủ”, anh cán bộ Cộng Sản này cần phải hiểu nếu không có “hạ tầng dân chủ” (hay cố tình không nhìn vào sự thực) thì cơ hội hòa giải với đất nước của anh em cộng sản cũng rất mong manh.
Tuy nhiên, lập luận “thiếu hạ tầng dân chủ” cũng phản ánh nỗi lo của anh em Cộng Sản – trong đó có lực lượng an ninh và tuyên giáo – đang lo lắng tiến trình dân chủ hóa sẽ thất bại. Giá trị dân chủ có thể là những gì nhân văn và tốt đẹp, nhưng cũng không có gì đảm bảo tiến trình dân chủ sẽ thuận lợi.
Để trả lời cho lo lắng này chúng ta cần bàn thêm một kịch bản khác là kịch bản Liên Xô của Mikhail Gorbachev. Chúng ta cần nhớ rằng Nga là một đất nước với di sản bạo của bạo lực. Chẳng hạn Cuộc cách Mạng Nga năm 1905 đã diễn ra trong cảnh bạo loạn, binh biến và đã chỉ kết thúc với cái chết của 3,000 thường dân. [8] Cuộc Cách Mạng Tháng 10 Nga nổ ra vào năm 1918 cũng là một cuộc cách mạng bạo lực và đã kết thúc với việc Nicholas II bị đem ra xử tử một cách tàn bạo và những khuynh hướng chính trị đối lập bị tiêu diệt hoàn toàn. Nhà tù Gulag được mở ra giam giữ hơn 18 triệu người và gây ra cái chết cho ít nhất 1.6 triệu người [9]. Không chỉ thế nước Nga còn rất hung bạo với những quốc gia lân bang mà họ coi là thuộc quốc: chẳng hạn vào thế kỷ 19 họ giết chóc 1.5 triệu người Circass để chiếm đất, Stalin gây ra nạn đói vào 1932—1933 khiến hàng triệu người Ukraine chết đói [10].
Mikhail Gorbachev đã thất bại, nhưng ít nhất ông đã đem Liên Xô sụp đổ trong hòa bình, hoặc ít nhất với bạo loạn diễn ra một cách tối thiểu với người Nga và với những nước láng giềng. Nhà tù gulag được dỡ bỏ, nạn nhân chế độ được trả tự do. Cả ba nước Baltic Estonia, Lithuania và Latvia đều chuyển tiếp về dân chủ thành công, và Estonia là một mẫu mực điển hình của sự chuyển tiếp về dân chủ và chuyển đổi nền kinh tế. Điều đó là chưa từng có tiền lệ trong lịch sử thay đổi chính trị của đế quốc Nga! Không có những cố gắng đó thì nước Nga sẽ phải chịu một mức độ bạo lực khủng khiếp hơn Romania rất nhiều!
Nhưng tại sao Mikhail Gorbachev thất bại? Lý do là Gorbachev đã cố gắng dân chủ hóa một mình thông qua những biện pháp cải tổ nửa vời trong một cuộc chuyển tiếp dân chủ cần một lực lượng đối lập dân chủ thực sự có tầm vóc. Tuy nhiên, triển vọng Việt Nam dân chủ hóa thất bại sẽ không đặt ra vì những lập trường dân chủ đa nguyên, hòa giải dân tộc và bất bạo động mà Tập hợp Dân chủ Đa nguyên đặt ra từ ngày đầu thành lập trong thập niên 1980 đã thắng thế và đã chạm tới trái tim của nhiều đảng viên đảng Cộng Sản. Ngày nay những giá trị nền tảng Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên chia sẻ cũng đã là những giá trị chung mà phong trào dân chủ chia sẻ và chẳng bao lâu xã hội Việt Nam sẽ hoàn toàn đón nhận.
Lý do chúng ta không có “hạ tầng dân chủ”, nếu hiểu theo nghĩa là “cơ sở quần chúng” đại diện cho một xu hướng dân trí cấp tiến, ủng hộ dân chủ, chính là vì sự hà khắc và bất dung với đối lập chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam. Dù sao, đây cũng là một sai lầm, bởi khi đối lập bị triệt tiêu, chế độ Cộng sản Việt Nam chỉ còn hai kịch bản, Liên Xô và Romania. Nhưng lấy đâu ra một Gorbachev để đi theo kịch bản Liên Xô, và lại sẵn có lực lượng công an hung bạo và một lãnh đạo mù quáng như Tô Lâm để đi theo kịch bản Romania.
Tôi nghĩ anh cán bộ cộng sản đặt vấn đề và những người anh em đảng viên cần đặt một câu hỏi hết sức nghiêm túc: Đất nước sẽ đi về đâu nếu nếu lực lượng an ninh tiếp tục đối xử hung bạo và thi hành những chính sách triệt hạ với Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên?
Nhắc đến lịch sử Nga cũng cần nhắc đến lịch sử Việt Nam: chúng ta đã không có một ngoại lệ lịch sử – triều đại mới lên sẽ triệt hạ và tận diệt triều đại cũ. Nếu một xu hướng độc tài cá nhân, kỹ trị thắng thế trong đảng thì sự trả thù báo oán sẽ nối dài theo “quy luật lịch sử”. Cách thay đổi quy luật đó là phải tiến lên một cuộc cách mạng dân chủ bất bạo động, để đất nước có được hòa giải dân tộc và không có thêm bất cứ nạn nhân nào của bạo lực chính trị.
Trở lại tâm tư về “hạ tầng dân chủ”, xin trả lời: Nếu hạ tầng dân chủ là một số lượng, cơ sở quần chúng sẽ được xây dựng rất nhanh, thậm chí trong một vài tháng khi đảng Cộng Sản buông bỏ bạo lực. Còn nếu xét đến hạ tầng dân chủ là những giá trị, tư tưởng: đất nước chúng ta đã có sẵn Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên. Số lượng chưa bao giờ quan trọng hơn tư tưởng trong khi tư tưởng chính trị đã thắng thế!
Cũng cần nhắc lại, nếu thực sự đặt ra vấn đề “hạ tầng dân chủ” vì quan tâm đến đất nước, bản thân anh em cần ý thức được rằng bất cứ ai, kể cả đảng viên Cộng Sản cũng có thể là một phần của “hạ tầng dân chủ” nếu anh em chọn là tác nhân thay vì nạn nhân.
Chu Tuấn Anh
(23/08/2025)
Trích dẫn
Suy cho cùng, tự hào dân tộc chỉ có ý nghĩa khi nó gắn với…
Ngay từ nhỏ, mỗi khi đến nhà thờ vào mỗi buổi sáng, tôi đã được…
“Khi những kẻ nhỏ bé bắt đầu hắt bóng lớn, điều này ngụ ý rằng…
Ngày hôm nay đã có một đồng thuận rất lớn rằng Việt Nam phải chuyển…
Cách Mạng Tháng 8 đã là một khúc rẽ bi đát trong lịch sử nước…
Cách mạng Tháng Tám nên được coi là một dịp "quốc hận" - "hận" ở…