Văn hoá kẻ sĩ nuôi dưỡng chế độ cộng sản (Hồng Việt & Nguyễn Trần Đặng)

Vấn đề là các kẻ sĩ thời xưa không giúp cho xã hội tiến bộ. Họ chỉ làm công cụ giúp các vua chúa đàn áp khối quần chúng nghèo khổ và khiến cho xã hội Việt Nam dậm chân tại chỗ trong hàng nghìn năm. Các chuyên gia hợp tác với chế độ cộng sản cũng vậy, họ sẽ chỉ giúp củng cố chế độ thay vì thúc đẩy đất nước tiến về dân chủ.
Hồng Việt & Nguyễn Trần Đặng

Theo Michael Sandel, meritocracy là một thái độ mà trong đó những người thành đạt, đặc biệt là những người có bằng cấp, cho rằng trong một xã hội mà mọi người đều được tự do theo đuổi mục tiêu của mình, thì những người thành công là những người hoàn toàn đi lên bằng nỗ lực của bản thân. Ngược lại, những người thất bại bị nhìn như những kẻ lười biếng hoặc kém cỏi. Nói chung là ai thành công hay thất bại đều xứng đáng với điều đó. Lời khuyên của những người thành công dành cho những người thất bại là nếu muốn thành công thì hãy đi học đại học. Ngầm ý của họ là nếu bạn không có bằng cấp thì đó là lỗi của bạn. Những yếu tố ngoại cảnh như xuất thân, may mắn, hay hoàn cảnh gia đình đều không được tính đến. Như vậy, cái meritocracy mà ông Sandel nhắc đến không phải là chế độ trọng dụng nhân tài hay tinh hoa gì cả, mà chỉ là chủ nghĩa coi trọng bằng cấp hay chủ nghĩa thượng đội hạ đạp.

Trường Fulbright hiện nay có nguồn gốc từ một chương trình đào tạo về kinh tế do chính phủ Mỹ tài trợ. Mình cho rằng ý định ban đầu của Mỹ, thông qua chương trình này, là đào tạo ra một lớp người có trình độ và thân Mỹ để tham gia vào quá trình cải cách kinh tế của Việt Nam, một kiểu diễn biến hòa bình. Nhưng theo thời gian, do ảnh hưởng của văn hóa Khổng giáo, trường này đã biến thành nơi tập trung của những người muốn đứng vào hàng ngũ của chế độ. Họ không hề giấu diếm điều này khi viết:

“…Sống trong một xã hội mà quyền lực rơi vào tay một nhóm thiểu số, đôi khi khát khao trở thành một trong số những thành viên ưu tú và gia nhập vào giới tinh hoa trở nên vô cùng mạnh mẽ. Tuy nhiên, không nhiều người sẵn sàng trả giá về thời gian và công sức. Nhóm này thường tìm cách hoặc hoàn thành những khóa học ngắn hạn thiếu uy tín và dễ dãi về chất lượng, hoặc ‘mua’ bằng một cách bất hợp pháp. Hậu quả của những hành động như vậy có thể khiến cho công chúng ngày càng mất lòng tin và trở nên cảnh giác hơn…” ¹

Chế độ nào, dù độc tài đến đâu, cũng cần những người có trình độ để giải quyết một số vấn đề cụ thể hoặc để cố vấn cho các lãnh đạo. Trường Fulbright biết rõ điều này. Họ tin rằng tấm bằng Thạc sĩ Chính sách công là tấm vé để đặt chân vào guồng máy của chế độ, hệt như các kỳ thi tuyển chọn quan lại của các vua chúa Việt Nam xưa:

“…Từ xa xưa trong lịch sử, Việt Nam đã sử dụng các kì thi tuyển quan lại/công chức để tìm kiếm nhân sự cho bộ máy chính quyền. Các kì thi này thậm chí còn ra đời trước những hệ thống tương tự ở Tây Âu và Nhật Bản và vẫn còn được sử dụng cho đến ngày nay. Chế độ trọng dụng nhân tại là cần thiết để giúp một xã hội tiến bộ…”

Vấn đề là các kẻ sĩ thời xưa không giúp cho xã hội tiến bộ. Họ chỉ làm công cụ giúp các vua chúa đàn áp khối quần chúng nghèo khổ và khiến cho xã hội Việt Nam dậm chân tại chỗ trong hàng nghìn năm. Các chuyên gia hợp tác với chế độ cộng sản cũng vậy, họ sẽ chỉ giúp củng cố chế độ thay vì thúc đẩy đất nước tiến về dân chủ.

Hồng Việt & Nguyễn Trần Đặng

(11/09/2025)

Chú thích