Từ trước đến nay người Việt Nam chúng ta vốn không biết đến khái niệm hoà giải dân tộc và tinh thần bao dung. Khái niệm hoà giải dân tộc chỉ mới bước vào tâm thức của người Việt từ năm 1973 trong văn kiện của Hiệp định Paris sau khi phía Việt Nam cộng hoà dịch từ chữ “reconciliation” trong tiếng Anh. Tuy nhiên Việt Nam cộng hoà chỉ tồn tại được thêm 2 năm nữa nên hoà giải dân tộc không có thời gian để được áp dụng vào thực tế. Phía đảng Cộng sản sau Hiệp định Paris đã hoàn toàn xoá bỏ khái niệm hoà giải dân tộc, họ áp đặt chiến thắng của họ cho toàn Miền Nam, xúc phạm và phân biệt đối xử với người Miền Nam.
Dân tộc Việt Nam được nhào nặn trong Nho Giáo. Nho Giáo là hệ tư tưởng coi việc quy phục hoàn toàn của những người có học (gọi là “nhân sĩ”, “chí sĩ” hoặc “sĩ phu”) dưới một chế độ cầm quyền mạnh mẽ bất chấp bản chất, là một đạo lý sống cao cả. Cùng với đó, là sự phân chia xã hội ra thành các giai cấp và mỗi giai cấp có một chế tài và thái độ cư xử riêng mà không dựa trên nền tảng nhân quyền phổ cập. Thù ghét thương nghiệp, tiêu diệt sự khác biệt và triệt tiêu truyền thông cùng với sự kết hợp của con người. Đó là tất cả những nét nổi bật ở Nho Giáo. Như vậy về bản chất, Nho giáo là một thứ tư tưởng phản dân chủ và chống lại đa nguyên.
Trong một văn hoá như vậy, sự thiếu vắng hoà giải và bao dung là điều dễ hiểu. Bao dung là gì nếu không phải là chấp nhận mọi sự khác biệt, chấp nhận các “nguyên” khác và coi đó là thông lệ. Nhưng hệ thống giai cấp một chiều không cho phép một sự khác biệt nào thoát ra khỏi trật tự Nho giáo thì làm gì có chỗ cho bao dung và hoà giải. “Đánh kẻ chạy đi chứ không đánh kẻ chạy lại” mà chúng ta lầm tưởng là bao dung thực ra chỉ là tính toán tình huống của kẻ bề trên đối với kẻ bề dưới mà thôi. Khi Tập Hợp chúng tôi nói đến “hòa giải dân tộc”, nhiều người lấy một thái độ kiêng dè khó hiểu. Chúng ta là một bệnh nhân mà chưa biết rõ mình bệnh tật ở đâu.
Vậy thì, ưu tư để đưa đất nước chúng ta thay đổi tích cực một cách vĩnh viễn và đi lên, là phải đoạn tuyệt không thương tiếc với những di sản văn hoá và tâm lý cũ. Công cụ hữu hiệu nhất để đáp ứng được việc khước từ văn hoá tồi dở như sự bất dung, không tinh thần hoà giải, không phản xạ dân chủ,….đó phải là một thể chế nhà nước đảm bảo được việc tôn trọng tối đa những quyền con người đã được quốc tế công nhận và quan trọng nhất là phải trên mẫu số là một tinh thần đa nguyên, hoà giải, chấp nhận mọi sự khác biệt, mọi thành phần trong xã hội và giải quyết mọi công việc trên tinh thần lý lẽ và ôn hoà.
Chắc chắn rằng chế độ tổng thống, một phiên bản “mềm” hơn được cải tiến của các chế độ quân chủ và toàn trị (một người lãnh đạo được nhiều quyền lực mà không chịu sự giám sát chặt chẽ nào từ Quốc Hội hay Nghị Viện) không thể là một lựa chọn hợp lý. Thêm vào đó, nhiều quốc gia đã bị chế độ tổng thống đưa vào bế tắc, làm lố bịch hoá nhà nước. Ai cũng thấy rằng một Hoa Kỳ với văn hoá dân chủ lâu đời thế nào đã trở nên chia rẽ sâu sắc và mất hẳn vị thế cũng vì một phần lớn tác động từ chế độ tổng thống.
Chế độ tổng thống tạo ra một văn hoá chính trị phân cực, chia rẽ. Khi người ta coi ngôn ngữ của phía đối lập là “fake news” thì làm gì còn có đối thoại và bao dung nữa. Tình trạng phân cực “nhị nguyên” còn nghiêm trọng hơn tình trạng nhất nguyên rất nhiều. Trong tình trạng phân cực, hai bên cứ hò hét những thông điệp của mình mà không cần biết bên kia có nghe không đồng thời cũng không có nhu cầu thấu hiểu thông điệp của đối thủ. Cái công thức winner-take-all, ai chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống sẽ giành mọi phần thưởng, khiến người ta có thể dùng mọi thủ thuật ngôn ngữ để đánh tổn thương đối thủ. Ngôn từ, khi đó không còn là phương tiện để trao đổi ý kiến nữa mà là vũ khí được lạm dụng để triệt hạ đồng bào. Việt Nam chúng ta cần phải học bài học này một cách triệt để và không do dự. Chúng ta phải chọn chế độ đại nghị vì nó là chế độ lành mạnh nhất giúp chúng ta đi lên, thoát khỏi những quán tính cũ và vì một lý do giản dị sau cùng: nó là một hệ thống khiến mọi người Việt Nam chúng ta biết tôn trọng và hoà giải lẫn nhau.
Thuỷ Triều
