Chính phủ mới có giúp Syria vực dậy, hay chỉ là một phiên bản Taliban ?
Thời sự quốc tế, trong tuần vừa qua, đã bị chấn động bởi sự kiện phe nổi dậy Hồi giáo tại Syria lật đổ chế độ Bachar al-Assad và những lo ngại về chế độ mới, liệu có thể giúp Syria vực dậy, hay chỉ là “huyền thoại Taliban”. Tại Pháp, chính trường cũng không kém phần nóng bỏng, với tân thủ tướng và những thách thức thỏa hiệp với các đảng phái, đưa nước Pháp thoát khỏi “vũng lầy” về ngân sách. Nhìn sang Châu Á, tổng thống Yoon vẫn bám trụ chức tổng thống, nền dân chủ nước này vẫn còn nhiều thử thách.
Nhìn từ Beirut, theo Courrier International, sự sụp đổ của chế độ Bachar al-Assad gợi lại nhiều cảm xúc và ký ức đau thương tại đất nước có mối quan hệ chặt chẽ với Syria trong suốt nửa thế kỷ. Liban đã bị Syria xâm lược vào năm 1976, tiếp tục bị chi phối cho đến năm 2005, khi cuộc “Cách mạng cây tuyết tùng- Cèdre” buộc Syria rút quân.
Chế độ al-Assad chấm dứt cũng giáng một đòn mạnh vào Hezbollah, nhóm vũ trang có liên hệ chặt chẽ với Syria và Iran, vốn đã bị tổn thất nặng nề do chiến dịch quân sự của Israel. Đối với Nhà nước Do Thái, al-Assad ra đi là một chiến thắng lớn, khiến các mắt xích của Iran tại khu vực bị suy yếu.
Tuy nhiên, Israel cũng vẫn lo ngại về sự trỗi dậy của các lực lượng Hồi giáo Sunni, vốn không thân thiện với Nhà nước Do Thái và có thể làm thay đổi tình hình ở cao nguyên Golan, khu vực mà Israel đang chiếm giữ từ năm 1967. Lo ngại về biến động chính trị và quân sự trong khu vực, Israel đã điều quân đội vào vùng đệm tại Golan, khiến quốc tế lên án.
Nếu như tình hình tại Syria là một thất bại cho đồng minh Nga, hiện đang “cưu mang” gia đình Bachar al-Assad, thì tại Thổ Nhì Kỳ, chiến thắng của lực lượng phiến quân Hồi giáo HTS được đón nhận nồng nhiệt. Các tờ báo của nhà nước coi đây là thành quả từ chính sách của tổng thống Recep Tayyip Erdogan, luôn đứng về phía các lực lượng đối lập tại Syria.
Về mặt kinh tế, sự sụp đổ của al-Assad cũng mở ra cơ hội lớn cho Thổ Nhĩ Kỳ tham gia vào việc tái thiết Syria. Các công ty Thổ Nhĩ Kỳ có thể đóng vai trò quan trọng trong công cuộc tái thiết, đặc biệt là trong lĩnh vực xây dựng, nếu có thỏa thuận giữa chính phủ hai nước.
Mặc dù Erdogan tuyên bố tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ của Syria, trên thực tế, Thổ Nhĩ Kỳ đã kiểm soát nhiều khu vực miền bắc Syria trong nhiều năm, đặc biệt là những khu vực giành được từ các lực lượng người Kurdistan. Thổ Nhĩ Kỳ cũng tiếp tục duy trì quyền kiểm soát và ảnh hưởng lớn đối với các khu vực này.
Người Syria bị ngó lơ, tự phó mặc cho số phận
Courrier International cũng đề cập đến phản ứng của các nước Châu Âu mừng vui về tình hình ở Syria, nhưng ngay sau đó lại nhanh chóng thông báo ngừng xử lý đơn xin tị nạn của người Syria, để buộc họ hồi hương. Đó là những nước Áo, Đan Mạch, Na Uy, Bỉ, Ý, Hy Lạp, Anh Quốc, Thụy Sĩ, Thụy Điển và đặc biệt là Đức, nơi có cộng đồng người Syria hải ngoại lớn nhất ở Châu Âu. Nhật báo L’Écho của Bỉ viết : “Trước sự phấn khích chính trị này, Cao ủy Liên Hiệp Quốc về người tị nạn đã kêu gọi ‘kiên nhẫn và cảnh giác”.
Xã luận của tuần báo L’Express thì đưa ra nhận xét về sự bất lực của phương Tây đối với các vấn đề ở Trung Đông. Nội chiến từ hơn chục năm qua, với các chính sách tàn bạo dã man của chế độ al-Assad, lần lượt vượt hết các lằn ranh đỏ, nhưng Mỹ, Pháp, Anh vẫn do dự, làm ngơ, để người dân Syria bị cô lập, phó mặc cho số phận. L’Express cũng đặt câu hỏi : Liệu việc al-Assad bị soán ngôi có thể khiến các nhà độc tài trong khu vực cũng phải e sợ hay không, khi làn sóng nổi dậy lật đổ chế độ có thể lan rộng ?
Trang nhất tuần san Le Nouvel Obs đăng bức chân dung của Bachar al-Assad bị giẫm đạp dưới đất, nát nhàu, bên cạnh dòng tựa “Những chủ nhân mới của Damascus”. Trong hồ sơ về chủ đề này, Le Nouvel Obs viết : “Có ai mà lại không vui mừng khi chứng kiến sự kết thúc của cuộc chiến tranh kéo dài gần 14 năm, gây ra hàng trăm ngàn cái chết và tàn phá một đất nước từng là ngọn hải đăng của lịch sử văn hóa thế giới ?”.
Thế nhưng sự xuất hiện của lực lượng tiếp quản Syria, Hayat Tahrir al-Sham (HTS), cũng khiến người ta phải dè chừng. Ngay sau khi giành quyền kiểm soát thủ đô Damascus, lãnh đạo HTS, al-Julani đã đến nhà thờ Hồi giáo Omeyyades, công khai tuyên bố rằng chiến thắng này sẽ mở ra một trang sử mới cho Hồi giáo của Syria. Hành động này “làm sống lại truyền thống của các vị vua và tiểu vương đã nhậm chức […] tại nhà thờ Hồi giáo”, “loại trừ phụ nữ khỏi đời sống chính trị, vì nhà thờ Hồi giáo là nơi ‘cấm’ phụ nữ”, quét dọn sạch “các nhóm thiểu số tôn giáo bao gồm cả những người Hồi giáo không theo hệ phái Sunni”.
HTS chỉ thay đổi chiến lược ?
Các tuần san đều lần lượt vẽ lại chân dung của al-Julani theo ngòi bút của riêng mình, nhưng tựu trung lại đều phác họa một thủ lĩnh với lý lịch tư pháp dày đặc, bên cạnh con số 10 triệu euro mà Hoa Kỳ treo thưởng nếu bắt được kẻ “khủng bố” này. al-Julani, từng là quân thánh chiến chống Mỹ, có liên hệ với các thủ lĩnh như Abu Bakr al-Baghdadi, lãnh đạo của Nhà nước Hồi giáo (Daesh-IS). al-Julani đã công khai tuyên bố rằng mình không còn là một chiến binh thánh chiến như trước và đã tách khỏi Daesh vào năm 2013. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng đó chỉ là một chiến lược để “xóa bỏ hình ảnh khủng bố của nhóm HTS”, đồng thời tạo dựng mối quan hệ với phong trào dân tộc Syria.
Tại Idlib, nơi đặt trụ sở của HTS, lực lượng này tuyên bố bảo vệ các nhóm thiểu số tôn giáo, nhưng nhiều chuyên gia cho rằng nhóm này không thay đổi bản chất, tức là mục tiêu xây dựng một chế độ Hồi giáo cực đoan theo luật sharia, và hiện tại chỉ là một “bước ngoặt chiến lược”. Trên thực tế, theo Le Nouvel Obs, HTS vẫn duy trì các mối quan hệ chặt chẽ với al-Qaeda và các nhóm cực đoan khác, với nhiều chiến binh và phần tử nguy hiểm từ Daesh hiện đang trú ẩn tại Idlib. Le Nouvel Obs kết luận rằng các nhà ngoại giao và nhà báo phương Tây đang “bị cám dỗ để thúc đẩy chế độ Hồi giáo mới này”. Họ muốn tin vào al-Julani mới, giống như những ai ngây thơ, đã tin vào “huyền thoại về Taliban ôn hòa” bốn năm trước.
Các báo mô tả đất nước bị đè nặng bởi trang sử nhuốm máu từ chế độ al-Assad, trải qua 13 năm nội chiến, với hơn 500 000 người thiệt mạng, với những hình ảnh từ nhà tù Saidnaya – địa ngục trần gian, nhiều tù nhân bị giam giữ vô cớ, tra tấn trong hàng năm, không thấy ánh sáng, đến tên tuổi của mình cũng không nhớ. Thế nhưng, L’Express đặc biệt lưu ý đến việc các tù nhân vừa được phóng thích, hàng trăm người trong số đó là những chiến binh thánh chiến.
Pháp : Nhiệm vụ tìm ra một chính phủ ổn định của Macron
Khủng hoảng chính trị ở Pháp là chủ đề được hầu hết các tuần san lớn của Pháp quan tâm. Sau nhiều ngày chờ đợi với các đồn đoán khác nhau, điện Élysée sáng thứ Sáu cuối cùng thông báo bổ nhiệm François Bayrou, lãnh đạo đảng cánh trung Modem, làm tân thủ tướng.
Các báo đưa ra những phân tích đằng sau hậu trường. Tuần san Le Nouvel Obs đặt câu hỏi lớn trên trang nhất, liệu tổng thống Emmanuel Macron có kế hoạch B hay không ? Nguyên thủ Pháp hy vọng nhờ “phương pháp mới” để tìm một thủ tướng có khả năng không xúc phạm ai, tránh được cuộc khủng hoảng chế độ hay hàng loạt lời kêu gọi ông từ chức ? Khi mà nước Pháp đang trong tình trạng “không có ngân sách cho năm 2025”, đối mặt với bất ổn tài chính.
Để tránh khủng hoảng chính trị ngày càng sâu sắc hơn sau sự sụp đổ của chính phủ Barnier, ông Macron muốn thiết lập một chính phủ đoàn kết, loại trừ đảng Tập Hợp Dân Tộc (RN), giảm phụ thuộc vào đảng cực hữu này, tránh để RN nắm vai trò quyết định trong chính sách và củng cố vị thế của các đảng truyền thống. Tổng thống cũng đề xuất một “thỏa thuận không bỏ phiếu bất tín nhiệm”, để các đảng không cản trở hoạt động của tân chính phủ, dù không hoàn toàn ủng hộ.
Để đạt được thỏa thuận này, các đảng cũng đặt ra các điều kiện. Đảng Xã hội yêu cầu “đóng băng cải cách hưu trí”, và tổ chức một hội nghị để thảo luận về quỹ hưu trí. Đảng cánh hữu Những người Cộng Hòa thì muốn loại bỏ các vấn đề “gây khó chịu”, như cải cách hưu trí và luật nhập cư.
Xã luận của Le Nouvel Obs đề cập đến “một cánh tả có trách nhiệm”. Khi đối mặt với các vấn đề chính trị và kinh tế cấp bách, đảng Cộng sản Pháp (PCF) và đảng Xã hội (PS) đã thay đổi chiến lược. Trong khi Jean-Luc Melenchon của đảng Nước Pháp Bất Khuất (LFI) ủng hộ cuộc khủng hoảng, để buộc tổng thống từ chức và tổ chức bầu tân lãnh đạo, thì đảng PCF và PS muốn tìm thỏa hiệp và thể hiện trách nhiệm chính trị, ví dụ như giải quyết tranh cãi về cải tổ hưu trí, thay vì yêu cầu bãi bỏ việc tăng tuổi nghỉ hưu lên 64.
Cây bút xã luận của tuần san cho rằng Macron đang cố gắng xây dựng một “chính phủ vì lợi ích chung” với sự tham gia của các đảng sẵn sàng thỏa hiệp, loại trừ LFI và RN. Nhưng thành công của chiến lược này phụ thuộc vào việc liệu ông Macron có thể từ bỏ quyền kiểm soát, và trao quyền cho một thủ tướng mới, mang lại sự ổn định chính trị về lâu về dài. Thế nhưng, Le Noubel Obs kết luận rằng “chính trị thì thường không sử dụng lý trí”.
Macron, tổng thống bị chỉ trích nhiều nhất trong nền Đệ Ngũ Cộng Hòa
Việc chính phủ của Michel Barnier bị lật đổ cũng tác động đáng kể đến hình ảnh của tổng thống Macron, vốn đã dần bị phai nhạt, ngày càng khiến người dân mất lòng tin, theo như nhận định từ Frédéric Dabi, giám đốc viện thăm dò IFOP của Pháp. Ông Frédéric cho rằng người dân Pháp hiện đang theo một logic – thờ ơ với các vấn đề quốc gia, hoặc khó hiểu, đặc biệt là trước hành động giải tán Quốc hội của tổng thống hồi tháng 6, khiến ông Macron là “lãnh đạo bị chỉ trích nhiều nhất trong toàn bộ lịch sử của nền Đệ Ngũ Cộng Hòa”.
Nhìn từ quốc tế, tuần san của Courrier International đưa ra góc nhìn của báo El Pais, Tây Ban Nha, cho rằng sự mù quáng của Emmanuel Macron đã đẩy nước Pháp vào một cuộc khủng hoảng chưa từng có, thậm chí vượt ra ngoài biên giới nước Pháp”. Điều gì sẽ xảy ra ở Châu Âu nếu không có ai chịu trách nhiệm ở Paris và Berlin, hai trụ cột của Lục địa Già, nhất là vào lúc Donald Trump quay lại Nhà Trắng ? Chưa kể đến cuộc chiến giữa Nga và Ukraine hay những căng thẳng nóng bỏng ở Trung Đông.
Đức đang trải qua một cuộc khủng hoảng đáng lo ngại, phải đối mặt với một cuộc thay đổi chính phủ, phải cân nhắc về mô hình hoạt động của chính phủ, sau khi đặt cược vào quốc phòng từ Mỹ, năng lượng giá rẻ từ Nga, hay xuất khẩu sang Trung Quốc. Tình hình ở Pháp thì “thảm khốc” không kém. Và thủ phạm gây ra cuộc khủng hoảng không phải là thủ tướng Michel Barnier, không thể đàm phán với ai, bị cánh tả hữu lật đổ, mà là vị tổng thống cầm quyền như một Jupiter (vị thần La Mã cai quản trời đất, với tích cách hống hách, thống trị).
Nếu như Macron từng được kỳ vọng mang lại sự đổi mới, thì nay ông bị chỉ trích vì quản lý yếu kém, với các chính sách không hiệu quả, đặc biệt là trong việc đối phó với các vấn đề xã hội và tài chính.
Chính trị Pháp “chao đảo”, Châu Âu cũng lung lay
Ông Macron cũng bị cáo buộc đã “mở đường” cho cực hữu trỗi dậy, bằng những nhượng bộ trong chính sách nhập cư và an ninh, trong bối cảnh cực hữu ngày càng giành nhiều ảnh hưởng tại châu lục, hay các định chế của Châu Âu. Nước Pháp bị đè nặng bởi nợ công và thâm hụt ngân sách, nhưng lại bế tắc trong việc tìm ra giải pháp, sẽ khiến thị trường tài chính lo ngại. Xếp hạng tín dụng của Pháp có thể bị hạ bậc, và điều này có nguy cơ gây bất ổn cho toàn khu vực euro. Nếu Paris không sớm tìm ra giải pháp, vấn đề này có thể làm suy yếu khả năng ứng phó của Liên Âu trước các cuộc khủng hoảng trong tương lai.
Theo Courrier International, nền Đệ Ngũ Cộng Hòa được thành lập từ thời tướng Charles De Gaule chỉ có thể hoạt động nếu giành được đa số tại Quốc hội, vậy phải chăng đã đến lúc thay đổi chế độ này ?
Tuần san Pháp cũng đưa ra quan điểm từ Ý. “Nếu các nền dân chủ đại diện cho phương Tây gặp khó khăn thì đó không phải là một tai nạn mà là một hiện tượng mang tính cơ cấu”. Ý đã trải qua cuộc khủng hoảng mà Đức và Pháp đang phải đối mặt. Nếu tình hình ở Đức là giai đoạn đầu : các đảng truyền thống vẫn ngăn chặn được sự gia tăng của cực hữu, thì Pháp là giai đoạn hai : đối mặt với sự hỗn loạn khi phải tìm ra giải pháp trước các đảng cực đoan, và Ý là giai đoạn ba, tức là đảng cực hữu, từng có liên hệ với Đức Quốc Xã, lên nắm quyền, nhưng hiện lại là nước ổn định nhất Châu Âu.
Quan hệ giữa Pháp và Giáo hoàng Francis : lúc nóng lúc lạnh
Vẫn liên quan đến nước Pháp, tuần san của La Croix thì chú ý đến chuyến công du của Giáo hoàng Francis đến đảo Corse vào cuối tuần này. Tờ báo công giáo điểm lại quan hệ giữa Paris và Tòa thánh những năm qua, “giống như thời tiết nắng mưa thất thường ở vùng Bretagne”, một ngày âm u ảm đạm, nhưng tia nắng mặt trời nhiều lần le lói. Chọn ghé thăm lãnh thổ của Pháp, nhưng không phải Paris mà là Ajaccio ở đảo Corse, giáo hoàng người Argentina vừa giữ khoảng cách với Pháp, nhưng vừa tỏ ra thân mật.
Giáo hoàng đã khước từ lời mời từ phía Paris đến dự lễ mở cửa trở lại Nhà thờ Đức bà Notre-Dame, mà thay vào đó chỉ gửi một bức thư đến giáo dân Pháp. Bởi ngài “thích đến những vùng lãnh thổ nhỏ bé, hay những nơi mà ngài có thể gần với dân chúng” vì đó là sứ vụ truyền giáo của mình. Và Paris không đáp ứng tiêu chí này, nhất là với sự hiện diện của các lãnh đạo quốc gia lớn. Do đó, Ajaccio, thành phố biển đảo, với tín ngưỡng bình dân, phù hợp hơn và giáo hoàng mong muốn các giá trị tôn giáo ở vùng Địa Trung Hải sẽ được lan tỏa đến các cộng đồng Công giáo khác. Dưới góc độ địa chính trị, giáo hoàng quan tâm đến tam giác “Nga – Trung Quốc – Iran” hơn, và các khu vực ít được chú ý, các nước thuộc thế giới thứ ba, thay vì Pháp hay Châu Âu.
La Croix cũng đề cập đến một số tranh cãi tại hậu trường về chuyến thăm, diễn ra một tuần sau khi Nhà thờ Đức Bà mở cửa trở lại, có thể gây hiểu lầm rằng giáo hoàng “ngó lơ” Paris. Hơn nữa, chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh đảo Corse đang đàm phán về quyền tự trị, dẫn đến nhiều lo ngại rằng sự hiện diện của giáo hoàng có phần “chính trị”.
Mối quan hệ giữa Giáo hoàng và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron vẫn tốt đẹp, nhưng cũng tồn tại những khác biệt lớn về các vấn đề xã hội như hôn nhân đồng giới hay vấn đề trợ tử để kết thúc sự sống.
Yoon Suk-yeol, tổng thống “độc tài”, “mối nguy” cho nền dân chủ Hàn Quốc
Nhìn sang Châu Á với những diễn biến chính trị tại Hàn Quốc sau vụ tổng thống Yoon Suk-yeol ban hành thiết quân luật nhưng bất thành. Tuần san The Economist đánh giá rằng hành động của tổng thống Yoon không chỉ gây sốc cho người dân Hàn Quốc, gợi lại ký ức đau thương về cuộc đảo chính quân sự những năm 1970, 1980, với cuộc thảm sát ở Gwangju, mà còn phơi bày cho thế giới một nền dân chủ mong manh và khả năng “phục hồi” của Hàn Quốc.
Tuần báo kinh tế nêu ra hai điểm yếu của Seoul. Đầu tiên là môi trường chính trị phân cực cao, khiến ông Yoon Suk-yeol, vốn không có nhiều kinh nghiệm chính trị có thể lên nắm quyền lãnh đạo. Yoon Suk-yeol, từng là một công tố viên, thiếu khả năng đối thoại, chỉ nhìn thấy hai loại người : tội phạm hoặc vô tội. Do đó, ông coi đối thủ chính trị của mình là những “kẻ thù”, cần loại bỏ. Với tư tưởng cực hữu cùng sự tự cao, ông Yoon Suk-yeol được cho là có những đặc điểm của các nhà độc tài trong lịch sử.
Theo The Economist, sự phân cực trong giới chính trị Hàn Quốc cũng cho phép phe bảo thủ bỏ qua tính cách độc đoán của ông, coi ông là ứng cử viên tổng thống để ngăn chặn một chính quyền tiến bộ khác. Ông Yoon cũng không ngần ngại bổ nhiệm những bạn học, những người thân cận vào mạng lưới tình báo hay quân đội, để thao túng các cơ quan này. Tổng thống Yoon đã sử dụng quyền lực của ông tấn công các đối thủ chính trị, bảo vệ bản thân và vợ khỏi những vấn đề pháp lý. Chính quyền của ông trở nên khét tiếng “lạm dụng quyền công tố, trở thành một chính quyền của công tố, bởi công tố và vì công tố, theo một cách diễn đạt sai lệch câu nói nổi tiếng của Lincoln”. Ông Yoon lựa chọn khủng hoảng thay vì thỏa hiệp.
Courrier International thì đưa ra quan điểm của một tờ báo thuộc phe đối lập ở Hàn Quốc, chỉ trích tổng thống Yoon “là mối nguy của đất nước”, nhưng đã được đảng của ông, chấp nhận quay lưng với người dân, để cứu vớt chiếc ghế tổng thống của ông. Quốc hội Hàn Quốc vừa qua đã không thể thông qua lệnh phế truất do vấp phải sự phản đối từ đảng cầm quyền Quyền lực Nhân dân (PPP)
Vụ việc cũng cho thấy sự kháng cự mạnh mẽ để “bảo vệ nền dân chủ” Hàn Quốc. Cả thế giới đã chứng kiến cảnh người dân tập trung quanh tòa nhà Quốc hội, trở thành lực lượng tuyến đầu. Các nghị sĩ đảng đối lập vượt qua cảnh sát, leo hàng rào vào Quốc hội để dỡ bỏ thiết quân luật.
Thế nhưng nền dân chủ tại Hàn Quốc vẫn mong manh, khi các thủ tục luận tội ông Yoon bị chặn lại, ông vẫn giữ vị trí quyền lực. Theo tuần san The Economist, ông Yoon cần phải từ chức và các cá nhân liên quan phải chịu trách nhiệm thì Hàn Quốc mới sang trang mới được. Ngoài ra, cũng cần phải xóa bỏ sự phân cực chính trị, phi chính trị hóa quân đội và tình báo, và thúc đẩy đối thoại chính trị để nền dân chủ Hàn Quốc không bị đe dọa trong tương lai.
Một cuộc khảo sát cho thấy 73,6% người dân ủng hộ việc luận tội Yoon. Đảng đối lập Dân Chủ cũng tiếp tục tổ chức các cuộc bỏ phiếu mỗi tuần để đẩy mạnh tiến trình luận tội. Hàng trăm nghìn người dân đã tập trung trước Quốc hội yêu cầu Yoon từ chức, bất chấp thời tiết lạnh giá.
Chi Phương
Nguồn : RFI Tiếng Việt
