Lưu Hiểu Ba (Liu Xiaobo, 1955–2017)
Lưu Hiểu Ba sinh ngày 28 tháng 12 năm 1955 tại Trường Xuân, tỉnh Cát Lâm, Trung Quốc. Ông học văn học tại Đại học Cát Lâm, sau đó tiếp tục nghiên cứu và nhận bằng tiến sĩ văn học tại Đại học Sư phạm Bắc Kinh.
Với tư cách là giảng viên đại học và nhà phê bình văn học, Lưu Hiểu Ba nổi tiếng trong giới trí thức Trung Quốc nhờ tư tưởng tự do, phê phán giáo điều và quan điểm cải cách mạnh mẽ.
Từ năm 1988 đến 1989, ông làm học giả thỉnh giảng tại Đại học Columbia (Hoa Kỳ). Khi phong trào sinh viên biểu tình tại Quảng trường Thiên An Môn bùng nổ vào mùa xuân năm 1989, ông quyết định trở về Bắc Kinh để tham gia.
Vai trò trong Biến cố Thiên An Môn 1989
Tại Quảng trường Thiên An Môn, Lưu Hiểu Ba tham gia tuyệt thực cùng sinh viên để ủng hộ phong trào dân chủ. Trong đêm 3-4 tháng 6 năm 1989, khi quân đội tiến vào quảng trường, ông đã đàm phán với chỉ huy quân đội để giúp hàng nghìn sinh viên rút lui hòa bình, góp phần giảm thiểu thương vong.
Sau biến cố, ông bị bắt và phải chịu 20 tháng tù giam.
Sau khi được thả, Lưu Hiểu Ba tiếp tục hoạt động đấu tranh cho dân chủ, nhân quyền và tự do ngôn luận ở Trung Quốc. Ông bị quản chế, giam giữ nhiều lần nhưng vẫn kiên trì viết các bài báo, tuyên bố kêu gọi cải cách chính trị, tự do báo chí và tôn trọng nhân quyền.
Năm 2008, Lưu Hiểu Ba cùng hơn 300 trí thức, nhà hoạt động trong và ngoài nước soạn thảo Hiến chương 08 – một văn kiện dân chủ lấy cảm hứng từ Hiến chương 77 của Tiệp Khắc.
Ngày 8 tháng 12 năm 2008, chỉ hai ngày trước khi Hiến chương 08 được công bố công khai, Lưu Hiểu Ba bị bắt giữ. Ngày 25 tháng 12 năm 2009, ông bị Tòa án Trung cấp Bắc Kinh kết án 11 năm tù với cáo buộc “kích động lật đổ chính quyền nhà nước”.
Trong suốt thời gian Lưu Hiểu Ba ngồi tù, vợ ông là Lưu Hà (Liu Xia) bị quản thúc tại gia, sống trong cô lập gần như hoàn toàn cho đến năm 2018.
Ngày 8 tháng 10 năm 2010, Ủy ban Nobel Na Uy trao Giải Nobel Hòa bình cho Lưu Hiểu Ba với lý do: “vì cuộc đấu tranh lâu dài và bất bạo động cho các quyền cơ bản của con người ở Trung Quốc”.
Chính quyền Trung Quốc phản ứng gay gắt, kiểm duyệt mọi thông tin liên quan đến sự kiện này trong nước và gây sức ép ngoại giao với Na Uy.
Tại lễ trao giải ở Oslo ngày 10 tháng 12 năm 2010, chiếc ghế dành cho Lưu Hiểu Ba để trống – biểu tượng cho sự vắng mặt của một nhà đấu tranh vẫn đang bị giam cầm.
Vào cuối tháng 6 năm 2017, trong khi đang thụ án, Lưu Hiểu Ba được chẩn đoán mắc ung thư gan giai đoạn cuối. Mặc dù có nhiều kêu gọi quốc tế yêu cầu cho phép ông đi nước ngoài điều trị, chính quyền Trung Quốc từ chối.
Lưu Hiểu Ba qua đời ngày 13 tháng 7 năm 2017 tại Thẩm Dương, tỉnh Liêu Ninh, trong tình trạng vẫn đang bị giam giữ. Ông hưởng thọ 61 tuổi.
Lưu Hiểu Ba là người Trung Quốc đầu tiên và duy nhất từng nhận Giải Nobel Hòa bình khi còn đang bị cầm tù. Ông trở thành biểu tượng quốc tế cho phong trào dân chủ và nhân quyền ở Trung Quốc.
Tên tuổi ông bị kiểm duyệt hoàn toàn trong nước, nhưng được cộng đồng quốc tế tôn vinh như Nelson Mandela của Nam Phi hay Václav Havel của Tiệp Khắc.
Hiến chương 08 (Charter 08)
Hiến chương 08 là văn kiện chính trị quan trọng nhất của phong trào dân chủ Trung Quốc kể từ sau Biến cố Thiên An Môn 1989. Được công bố ngày 10 tháng 12 năm 2008 (kỷ niệm 60 năm Tuyên ngôn Nhân quyền Quốc tế), văn kiện này do Lưu Hiểu Ba cùng hơn 300 trí thức, luật sư, nhà văn, giáo sư khởi xướng, lấy cảm hứng từ Hiến chương 77 của Tiệp Khắc.
Nguyên tắc cơ bản: Quyền lực thuộc về nhân dân; Nhà nước phải tôn trọng nhân quyền, tuân thủ pháp trị và hiến pháp dân chủ; Thay thế chế độ độc đảng bằng hệ thống chính trị đa nguyên.
Sửa đổi hiến pháp: Ban hành hiến pháp dân chủ mới, bảo đảm các quyền cơ bản của công dân, xóa bỏ các điều khoản về “chuyên chính vô sản” và vai trò lãnh đạo tuyệt đối của một đảng duy nhất.
Tam quyền phân lập: Thiết lập cơ quan lập pháp độc lập, tư pháp độc lập và hành pháp chịu sự giám sát. Tổ chức bầu cử tự do, công bằng và cạnh tranh thực sự.
Đa đảng dân chủ: Chấm dứt độc quyền chính trị, cho phép các đảng phái chính trị khác nhau tồn tại và cạnh tranh hợp pháp.
Tự do cơ bản: Bảo đảm tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do hội họp, tự do lập hội và tự do tôn giáo.
Bình đẳng và bảo vệ quyền con người: Xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử dựa trên hộ khẩu, dân tộc, tôn giáo hay địa vị xã hội. Bảo vệ quyền sở hữu tài sản tư nhân.
Quân đội: Quân đội phải trung lập, phục vụ quốc gia và hiến pháp, không phục vụ bất kỳ đảng phái nào.
Liên bang và quyền tự trị: Giải quyết vấn đề các dân tộc thiểu số (Tây Tạng, Tân Cương, Nội Mông) bằng đối thoại, có thể tiến tới mô hình liên bang dân chủ.
Cải cách kinh tế và xã hội: Xây dựng nền kinh tế thị trường công bằng, minh bạch; cải cách giáo dục để phát triển tư duy độc lập và công dân ý thức.
Sau khi công bố, Hiến chương 08 thu hút hàng nghìn chữ ký ủng hộ từ trong và ngoài nước. Tuy nhiên, văn kiện này bị chính quyền Trung Quốc cấm tuyệt đối, không được phép lưu hành hay thảo luận công khai trong nước. Nhiều người ký tên bị quản thúc, thẩm vấn hoặc mất việc làm.
Nguồn: Nghiên Cứu Lịch Sử
