Để hiểu MAGA (Make America Great Again – Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại), không thể chỉ nhìn Trump. Trump chỉ là một triệu chứng; MAGA mới là căn bệnh. Và căn bệnh đó không phải tự nhiên mà có, mà từ chính trái tim của nước Mỹ — một đất nước luôn tự nhận là ánh sáng của tự do, nhưng lại chứa đầy những vết nứt sâu hoắm đến mức một phong trào cực đoan có thể trồi lên mạnh mẽ như ngày nay.
Nước Mỹ chưa bao giờ thống nhất như cách nó thường tự hào. Từ lúc lập quốc, Mỹ đã chia đôi: Bắc và Nam, chế độ tự do và chế độ nô lệ, công nghiệp và nông nghiệp, thành thị và nông thôn.
Nội chiến Nam — Bắc không xóa được sự chia rẽ đó; nó chỉ đóng một lớp đất mỏng phủ lên những tàn dư âm ỉ. Đến khi Trump xuất hiện, lớp đất ấy được xới tung. MAGA chính là sự tái sinh của mọi mặc cảm, mọi bất mãn, mọi thứ mà nước Mỹ chưa bao giờ chịu đối mặt đến nơi đến chốn.
Có một sự thật ít ai dám nói thẳng: Mỹ có một bộ phận dân cư cảm thấy bị bỏ rơi lại phía sau từ nhiều thập kỷ. Họ không có bằng đại học, không sống ở thành phố lớn, không làm công nghệ, không làm tài chính.
Họ ở những thị trấn nhỏ nơi nhiều nhà máy đóng cửa, việc làm bị di chuyển ra nước ngoài, thanh niên bỏ đi nơi khác để lập nghiệp và những người lớn tuổi ở lại đắm chìm trong rượu, opioid để quên đời.
Họ nhìn thấy các đô thị ngày càng giàu lên, hiện đại lên, đa dạng hơn, cởi mở hơn — và họ cảm thấy như bị phản bội bởi chính đất nước họ từng nghĩ rằng thuộc về họ.
Một đất nước giàu mạnh không thể thiếu công nghiệp nặng, nhưng nước Mỹ đã từ bỏ điều đó từ thập niên 80. Khi nhà máy biến mất, tầng lớp công nhân da trắng mất không chỉ việc làm, mà mất cả tên tuổi tiếng nói.
Họ từng tin mình là “xương sống của nước Mỹ”. Nhưng nay, họ cảm thấy mình bị coi thường, bị gọi là “lỗi thời”, bị gán mác “lạc hậu” bởi tầng lớp tri thức ở các thành phố lớn.
Khi một nhóm người bị rơi vào sự tuyệt vọng tập thể, họ sẽ tìm đến bất cứ ai hứa sẽ trả lại cho họ lòng tự tôn đã mất. Trump xuất hiện đúng lúc đó — và ông đứng vào vị trí mà không chính trị gia nào dám đứng: Vị trí của sự phẫn nộ.
Mỹ là quốc gia của những nghịch lý văn hóa. Họ tin vào tự do cá nhân, nhưng lại sợ thay đổi. Họ tôn vinh bình đẳng, nhưng phân hóa giai cấp và chủng tộc luôn âm ỉ. Họ có công nghệ tiên tiến nhất thế giới, nhưng lại là nơi thuyết âm mưu phát triển mạnh nhất.
Nước Mỹ giàu đến mức thừa mứa, nhưng lại có hàng triệu người không đủ tiền đi khám bác sĩ. Cái nghèo ở Mỹ không giống cái nghèo ở châu Á; nó là cái nghèo có xe bán tải, có súng, có tivi màn hình lớn — nhưng lại thiếu giáo dục, thiếu sự bình an và thiếu mục đích sống.
Trong môi trường ấy, cảm giác “nước Mỹ đang bị đánh mất” trở thành nỗi ám ảnh tập thể. MAGA không phải chỉ là khẩu hiệu; nó là lời than khóc cho một thời kỳ vàng son mà nhiều người tin rằng đang bị cướp đi — dù phần lớn những thời kỳ vàng son đó chỉ tồn tại trong trí nhớ bị lý tưởng hóa.
Lịch sử Mỹ luôn có hai dòng chảy: Một dòng đi lên phía ánh sáng, và một dòng chảy ngược trở về quá khứ.
Dòng chảy thứ nhất tạo ra Internet, robot, AI, thám hiểm vũ trụ, dân chủ tiến bộ, quyền phụ nữ, quyền LGBTQ, quyền công dân, và một hệ thống giáo dục dẫn đầu thế giới.
Dòng chảy thứ hai tạo ra Ku Klux Klan, chủ nghĩa thượng đẳng da trắng, chống nhập cư, chống khoa học, và giờ là MAGA.
Khi hai dòng chảy này va vào nhau, nước Mỹ rung chuyển. Sự rung chuyển đó là nguyên nhân khiến MAGA không chỉ tồn tại mà còn lan rộng. Bởi vì MAGA không phải chỉ là phong trào chính trị; MAGA là một phản ứng văn hóa, một phản động tâm lý, một lời hét của những người cảm thấy mình đang mất quyền lực.
Hãy thử nhìn sâu hơn: Mỹ là một trong những nước duy nhất mà dân chúng có thể tin rằng khí hậu thay đổi là “fake”, vaccine là “âm mưu”, bầu cử là “gian lận”, khoa học là “dối trá”, và báo chí là “kẻ thù”.
Sự hoài nghi cực đoan này không ngẫu nhiên xuất hiện — nó là sản phẩm của hàng trăm năm văn hóa cá nhân chủ nghĩa cực đoan. Khi bạn tin rằng bạn luôn đúng, rằng chính phủ không thể dạy bạn điều gì, rằng khoa học không thể nói bạn phải làm gì, thì bạn trở thành con mồi hoàn hảo cho những nhân vật như Trump.
Nước Mỹ mạnh mẽ vì sự tự do của nó. Nhưng cũng chính sự tự do đó tạo ra khoảng trống để những phong trào phi lý trí như MAGA phát triển. Ở những quốc gia khác, hệ thống giáo dục hoặc chính phủ có thể kiểm soát thông tin và định hướng sự hiểu biết của dân chúng.
Nhưng ở Mỹ, mỗi người có thể tự tạo cho mình một “vũ trụ hoàn toàn riêng”, nơi sự thật được thiết kế theo sở thích, không theo hiện thực. Khi sự thật trở thành món hàng có thể lựa chọn như chọn món trong thực đơn, MAGA trở thành điều tất yếu.
Trump chỉ là người đầu tiên biết cách khai thác sự hỗn loạn ấy một cách hoàn hảo.
Và đó là lý do vì sao thế giới nhìn MAGA với sự ngạc nhiên. Bởi vì trong khi phần còn lại của nhân loại đang dần thống nhất về những sự thật cơ bản — khoa học, khí hậu, dân chủ, truyền thông độc lập — nước Mỹ lại bị kẹt trong cuộc nội chiến giữa lý trí và bản năng, giữa tiến bộ và lạc hậu, giữa quá khứ và tương lai.
Trump và MAGA không đại diện cho tương lai; họ đại diện cho một nước Mỹ bị mắc kẹt trong chính giấc mơ cũ của mình.
Nước Mỹ có thể vượt qua MAGA. Nhưng chỉ khi nó dám đối diện với những nỗi sợ thật sự tạo ra phong trào này — nỗi sợ mất đặc quyền, nỗi sợ thay đổi, nỗi sợ thất bại, và nỗi sợ bị thay thế trong một thế giới ngày càng đa dạng và phức tạp.
MAGA là lời nhắc nhở rằng nước Mỹ không chỉ là một cường quốc; nó còn là một quốc gia đầy bất ổn nội tại. Và sự bất ổn ấy, nếu không được chữa lành, sẽ tiếp tục sản sinh ra nhiều “Trump mới” trong tương lai.
Nhật Trần
(13/11/2025)
Nguồn : Tiếng Dân
