Khi được hỏi về tương lai của cuộc chiến ở Ukraine, Trump viện dẫn lịch sử rằng Nga đã từng đánh bại Napoléon Bonaparte và Adolf Hitler nên, hẳn nhiên, cuối cùng cũng sẽ đánh bại Ukraine thôi. [1]
Thường, để nhạo báng những kẻ dốt sử mà thích chỉnh sửa người khác trong những vấn đề sử học, người ta bảo đó là hạng “chỉ biết lịch sử qua sách giáo khoa” vậy mà, ở đây, Trump vẫn chưa đạt đến tầm mức “giáo khoa”. Chưa là bởi, nếu đã học kỹ sách giáo khoa, Trump sẽ không bạo miệng với điều sai như thế. Trump sai với lịch sử. Trump sai trên phương diện logic. Và Trump sai với thực tế, rành rành.
Thực tế cho thấy là, dẫu Ukraine không thắng, nước Nga của Putin vẫn thua. Không xơi tái Ukraine trong ba ngày như đã huênh hoang từ đầu mà bị sa lầy cho tới tận hôm nay, đã ba năm rưỡi, Putin đã thực sự thua và đang thua, ngày ngày, giờ giờ.
Trên phương diện logic thì để so sánh những cuộc chiến trong lịch sử, cần phải nhìn vào bản chất của cuộc chiến, rồi quan hệ của các bên lâm chiến với láng giềng, quốc tế. Thì Nga đã thắng Napoleon và thắng Hitler thì đó là chiến thắng của một đất nước bị xâm lược trước đoàn quân xâm lăng mà, trong đó, cả hai lần, hai kẻ xâm lược đều không chịu đựng nổi thứ vũ khí thời tiết kinh khủng của nước Nga khi mùa Đông đến. Nếu người Nga chiến đấu để bảo vệ tổ quốc mình thì kẻ xâm lược chỉ đến vì cuồng vọng cá nhân chứ không phải quyền lợi thực sự của quốc gia, trong mối quan hệ hòa bình với nhân loại. Mà cả hai lần, hai kẻ xâm lược không chỉ đối đầu với nước Nga mà còn đối phó với cả Âu châu. Và đó chính xác là những gì mà Putin đang đối mặt. Y gây chiến với cuồng vọng cá nhân chứ không phải quyền lợi thực sự của nước Nga. Y, trong cái nhìn của giới bất đồng chính kiến Nga, không phải là tổng thống mà là một trùm tội phạm. [2] Và không chỉ đối đầu với Ukraine, y còn đối phó với cả Âu châu, thậm chí với gần như cả thế giới.
Trên phương diện sử học thì Nga đã đi từ chiến bại này đến chiến bại khác. Kể từ khi vươn mình thành một “Đế quốc” vào thế kỷ 16, Nga đã tiến hành nhiều cuộc xâm lược để bành trướng lãnh thổ và, tính đến nay, đã bị thua tơi tả những 19 lần. [3]
Đầu tiên là cuộc chiến kéo dài 25 năm mà Ivan IV Vasilyevich (153- 1584) – mệnh danh Ivan Bạo chúa, Ivan the Terrible – khởi xướng. Đây là Nga Hoàng (Tsar) đầu tiên, đã đưa nước Nga phong kiến dặt dẹo thời Trung cổ lên tầm vóc một đế quốc và cai trị từ năm 1547 đến 1575 bằng bàn tay sắt. Chỉ một năm sau khi lên ngôi, Ivan đã gây chiến với Liên minh Livonia (Latvia và Estonia ngày nay), Đan Mạch – Na Uy, Thụy Điển, Ba Lan – Lithuanian để bành trướng lãnh thổ về hướng Tây. Cuộc chiến mang tên Livonian War này kéo dài 25 năm nhưng hoàn toàn thất bại, Nga phải rút lại những đòi hỏi lãnh thổ với Livonia và thậm chí phải cắt nhượng nhiều vùng đất khác trong đó có một phần cho Lithuania.
Sau đó là hàng loạt chiến bại khác mà, quen thuộc với người Việt chúng ta hơn cả, là chiến bại Crimea (1853-1856), chiến bại trước Nhật (1904-1905), chiến bại trong Đệ nhất thế chiến và, gần nhất, là chiến bại ở Afghanistan.
Chúng ta quen với chiến bại Crimea là nhờ Trung úy Leon Tolstoy, sau trở thành một trong những nhà văn lớn nhất của thế kỷ 19. Tolstoy đến Crimea để tham gia công cuộc phòng thủ Sevastopol năm 1855 và kể lại trong Những phác thảo về Sevastopol (Sevastopol Sketches), đã được dịch sang tiếng Việt. Qua ngòi bút của Tolstoy chúng ta có thể hình dung nên một Sevastopol dữ dội, ác liệt, đầy những người lính nằm trên mặt đất loang máu tươi chờ chết và, trong những giây phút cuối cùng đó của đời mình, họ nhớ lại những cô gái đã bị mình phá trinh, họ nhớ lại những món nợ chưa trả v.v.
Chiến sự nổ ra giữa Nga với liên minh Pháp, Anh, Thổ Nhĩ Kỳ mà chiến trường chính là bán đảo Crimea của Ukraine. Thổ ra tay vì Nga thừa nước đục thả câu, thấy Đế quốc Ottoman suy tàn thì xen vào kích động cộng đồng Thiên Chúa giáo. Anh – Pháp thì sợ Nga bành trướng sang vùng Balkan và đe dọa mình. Đầu tiên bộ binh Nga bị Thổ dập nát nhưng Hải quân Nga rửa hờn, đánh tan hạm đội của Thổ trên Hắc Hải khiến Anh – Pháp lo lắng ra tay. Lúc này thì cả bộ binh lẫn hải quân Nga đều bị đòn tơi tả và triều đình Nga ra sức ém nhẹm mức thương vong mà, đa số, là lính quân dịch. Cuộc chiến kết thúc năm 1856 để Nga, như là bên thua trận, mất quyền kiểm soát Hắc Hải và, sau đó, vì kiệt quệ tài chính, phải bán vùng Alaska cho Mỹ vào năm 1867.
Còn chiến bại trước Nhật thì có lẽ chúng ta, đa số, đã làm quen từ bài học giáo khoa. Cái cuộc chiến mà Nhật làm cả thế giới sửng sốt khi, lần đầu tiên, một nước Á châu đánh bại một cường quốc Tây phương trên một chiến trường rộng lớn và, trong vòng chưa đầy hai năm, đã giành quyền kiểm soát vùng Mãn Châu và Triều Tiên. Nga thua vì xem thường Nhật, đánh giá thấp năng lực của quân đội Á châu mà họ cho là chậm tiến, dẫn đến những sai lầm chiến lược và chiến thuật.
Một chiến bại còn lớn lao hơn là Đệ nhất thế chiến (1914–1918) dù Nga đứng về phe chiến thắng. Nga tham chiến với ý đồ loại bỏ ảnh hưởng của Đức tại Ba Lan, Ukraine và vùng Baltic; loại bỏ ảnh hưởng của Đế quốc Ottoman khỏi Kavkaz và Balkans, loại bỏ sự can thiệp của của Áo-Hung tại Balkan, tuy nhiên cuối cùng thì Nga mất tất cả, mất luôn chính quyền khi thế chiến chưa kết thúc. Nga lâm chiến với những yếu kém nặng nề trên cả ba phương diện chiến thuật, tiếp vận và chỉ huy nên bị Đức đánh bại một cách dễ dàng, bị mất 325,000 dặm vuông, tức khoảng 15% lãnh thổ với 31.5 triệu dân cư, chiếm 23.3% dân số. Thất bại này đã khiến cách mạng vô sản bùng nổ ra vào năm 1917, thiết lập nhà nước cộng sản đầu tiên trên thế giới.
Nếu chiến bại này gây ra tình trạng kiệt quệ tài chính khiến công chúng phẫn nộ, tạo cơ hội cho cách mạng vô sản vào tháng Mười năm 1917 — một năm trước khi đại chiến kết thúc với thế thắng của đồng minh Anh – Pháp — thì chiến bại ở Afghanistan sau mười năm hao tốn (1979–1989) lại làm cho chế độ cộng sản này sụp đổ. Nga đã thua tại Afghanistan vì phán đoán sai năng lực và quyết tâm của lực lượng dân quân mujahideen, tự tin rằng có thể dùng sức mạnh giải quyết một cách thần tốc, tin rằng họ sẽ hoàn toàn làm chủ vùng trời mà không ngờ đến hỏa tiễn Stinger do Mỹ viện trợ. Vừa phải đầu tư cho chiến trường này, vừa phải trút vốn cho chương trình chạy đua vũ trang với Mỹ, Liên Xô đã lâm cảnh kiệt quệ kinh tế và sau đó thì tan rã.
Dĩ nhiên Nga không chỉ có thua và lịch sử của nó vẫn lồng lộng hình ảnh của Peter Đại Đế — Peter the Great (1672-1725) — người đã Tây phương hóa nước Nga, nâng Nga lên vị thế của một cường quốc Tây phương và đã bành trướng lãnh thổ để mở đường thông thương với Âu châu qua biển Baltic và Hắc Hải.
Để đạt đến những chiến thắng đó thì Peter đã phải cải tổ guồng máy chiến tranh và đặc biệt là khai sinh ra Hải quân Nga. Và Peter đã dạy cho người đương thời và hậu thế bài học quý giá rằng nếu muốn cải tổ quân đội thì phải cải tổ chính quyền và cải cách xã hội. Peter cải tổ nền hành chánh để đáp ứng các nhu cầu quân sự hữu hiệu hơn. Peter cải cách giáo dục, tạo cơ hội học hành cho con cháu những nông dân không ruộng đất như là nguồn nhân lực cho quân đội, nơi họ có thể trở thành những sĩ quan và, xa hơn, vươn lên như những thành phần ưu tú của xã hội qua một hệ thống cấp bậc rõ ràng.
Những thay đổi như thế sẽ gây ra những sứt mẻ quyền lợi cho thành phần tinh hoa nên, sau khi Peter qua đời, nhiều cải tổ của Peter bị hủy bỏ và, có như thế, Nga mới trượt dài với những chiến bại mà lẽ ra Putin phải nhớ đời. Putin – kẻ đang ông giấc mộng đi vào lịch sử như một Peter the Great bằng cách xâm chiếm Ukraine – lại lơ là bài học của Peter the Great. [4] Putin chẳng cải tổ quân đội mà cũng chẳng cải tổ chính quyền, xã hội. Thậm chí, y còn lại lập lại những sai lầm lịch sử tại Crimea, tại Mãn Châu – Triều Tiên và tại Afghanistan. Để tiếp tục cuộc chiến, Putin hiện phải sử dụng tiền dầu lửa cho những đội quân đánh thuê mà, đặc biệt nhất, là lính Triều Tiên.
Nhưng cái nghề đánh thuê này, theo giới sử gia, lại là cái nghề “cổ thứ nhì” của nhân loại, chỉ sau nghề làm đĩ, và do đó, mô thức chiến tranh mà Putin đang theo đuổi, chính là một sự thụt lùi. [5]
Chiến tranh tiến hòa từ các tầm mức xung đột khác nhau. Đầu tiên là xung đột giữa các bộ lạc để giành quyền kiểm soát các khu rừng để săn thú hay hái lượm rau quả. Sau đó là xung đột giữa hai lãnh địa phong kiến, giữa hai vương triều, giữa hai quốc gia, giữa hai ý thức hệ v.v. Và nếu sức mạnh của quân đội bao giờ cũng phụ thuộc vào yếu tố kỹ thuật, kỷ luật và tinh thần hay truyền thống thượng võ thì những yếu tố này cũng tiến hóa theo cùng nhịp độ với tầm mức của sự xung đột.
Nếu đánh thuê là nghề cổ thứ hai của nhân loại thì, yếu tố kỷ luật của những đội quân cổ đại phụ thuộc vào kho tiền, là khoản tiền và thời hạn phải trả, đúng mức và đúng hạn. Nhưng khi tầm mức xung đột thay đổi, chiến tranh diễn ra như là sự đụng độ giữa hai quốc gia hay hai ý thức hệ thì yếu tố kỷ luật của quân đội lại được củng cố bằng tinh thần ái quốc hay lý tưởng.
Nhưng bây giờ thì những yếu tố như thế không thể áp dụng với những người lính Nga đang kiệt quệ với cuộc chiến không có lối ra. Và hẳn nhiên, những yếu tố như thế càng không thể áp dụng với những người Triều Tiên đến Ukraine đánh thuê để Chủ tịch Kim kính yêu ở Bình Nhưỡng tiêu tiền.
Tolstoy, trong Sevastopol Sketches, đã nghiệm được rằng, với bất cứ người lính nào cũng vậy, cái trận đánh mà lần đầu tiên anh ta bị thương luôn luôn là trận đánh kinh hoàng và đẫm máu nhất trong lịch sử thì chiến trường Ukraine còn hơn thế nữa, như một “hằng số kinh hoàng và đẫm máu”: như là cái “cối xay thịt”, nó hãi hùng với cả những cựu chiến binh từng trải nhất. Bây giờ thì những người lính Nga tại Ukraine — trẻ trung hay đứng tuổi, non nớt hay dày dạn kinh nghiệm — đều vô cùng mệt mỏi và vô cùng tuyệt vọng khi bị lừa bịp hay cưỡng bức để tham gia một cuộc chiến điên rồ, đầy những sai lầm trong nghệ thuật hay kỹ thuật chiến tranh.
Putin chẳng hề đứng về phía chính nghĩa và hầu như chống lại cả thế giới. Putin lập lại toàn bộ những sai lầm lịch sử trong những chiến bại lịch sử. Putin muốn đi vào lịch sử như một Peter Đại đế nhưng lại không muốn làm một nhà cải cách như Peter Đại đế. Y làm chúng ta liên tưởng đến lời của Lâm Ngữ Đường: “When small men begin to cast big shadows, it means that the sun is about to set.”
Lời trên, có thể tạm dịch là “Khi những kẻ nhỏ bé bắt đầu hắt bóng lớn, điều này ngụ ý rằng mặt trời sắp lặn” và, thú vị thay, nó cũng có thể áp dụng một cách đắc địa cho kẻ mà y mới gặp ở Alaska trong cái hội nghị thượng đĩnh ầm ĩ, tốn kém bao nhiêu giấy mực nhưng hoàn toàn vô bổ, chẳng nên tích sự gì mà, thậm chí, còn có hại cho nhân quần.
Tham khảo:
- https://www.dagens.com/war/trumps-view-on-ukraines-chances-russia-already-defeated-hitler-and-napoleon
- https://www.yahoo.com/news/navalnys-widow-says-putin-gangster-182902783.html
- https://247wallst.com/special-report/2023/08/05/19-wars-russia-has-lost-from-ivan-the-terrible-to-vladimir-putin/
- https://www.theguardian.com/world/2022/jun/10/putin-compares-himself-to-peter-the-great-in-quest-to-take-back-russian-lands
- https://medium.com/@AngryBoba/the-second-oldest-profession-d4185f69f81f
