Lịch sử loài người, từ cổ đại đến hiện đại, luôn là những trang viết về sự thay đổi kẻ cai trị, về những thăng trầm của quyền lực, đặc biệt là quyền lực chính trị. Các triều đại nối tiếp nhau, các cuộc cách mạng, đảo chính, chiến tranh giành quyền lực đã trở thành những dấu mốc chính của tiến trình lịch sử. Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn lịch sử như một biên niên sử của quyền lực, chúng ta sẽ bỏ qua một chiều kích quan trọng khác: đó là lịch sử của tinh thần, của văn hóa, của những nỗ lực kiến thiết cộng đồng ngoài chính trị.
Bởi lẽ, kết nối xã hội và sự tiến bộ của một dân tộc đâu chỉ đến từ những màn tranh đoạt hay phô diễn trên sân khấu chính trị. Sự thăng trầm trong văn hóa nghệ thuật, văn chương, khoa học, giáo dục, hay các phong trào xã hội dân sự, nhân quyền… mới chính là những dòng chảy ngầm, góp phần tạo nên sức sống bền bỉ và phẩm giá của một cộng đồng. Chính những lĩnh vực ấy mới bộc lộ rõ tinh thần yêu nước chân chính – một tinh thần không bị giới hạn trong những khẩu hiệu sáo rỗng, không bị trói buộc bởi lòng trung thành mù quáng với bất kỳ hệ thống chính trị nào.
1. Nhận diện sự nhầm lẫn tai hại: yêu nước và trung thành chính trị
Một trong những nhầm lẫn phổ biến nhất trong xã hội Việt Nam hiện đại là đồng nhất tình yêu đất nước với lòng trung thành tuyệt đối dành cho chính quyền cộng sản đương thời. Nhiều người tin rằng, để chứng minh lòng yêu nước, họ phải “bợ mông” chính quyền hiện hành, tung hô mọi chính sách, chấp nhận mọi sai lầm, và thậm chí quay sang chỉ trích, bôi nhọ những ai dám phê phán hệ thống. Nhưng đó là một cách hiểu thiển cận, thậm chí nguy hiểm.
Yêu nước, về bản chất, là tình cảm và trách nhiệm đối với quê hương, với cộng đồng dân tộc, với sự trường tồn của các giá trị nhân văn. Chính quyền chỉ là một thực thể tạm thời, thay đổi theo thời gian và biến chuyển của xã hội. Lịch sử đã chứng minh, bao nhiêu triều đại, bao nhiêu hệ thống cai trị từng được tung hô như “vĩnh cửu” rốt cuộc cũng sụp đổ. Nếu gắn tình yêu nước với sự trung thành mù quáng vào một thể chế, thì khi thể chế ấy lỗi thời hoặc trở nên tha hóa, lòng yêu nước của chúng ta chẳng khác nào bị chôn vùi cùng nó.
2. Yêu nước là kiến thiết, không phải sùng bái
Một người yêu nước chân chính không phải là kẻ suốt ngày vỗ tay trước mọi quyết định của chính quyền, mà là người dám suy nghĩ, dám hành động để kiến thiết đất nước trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Người yêu nước có thể là nhà khoa học miệt mài nghiên cứu để cải thiện nền y tế, là nhà văn cặm cụi viết ra những tác phẩm phản ánh sự thật xã hội, là nghệ sĩ cất lên tiếng hát làm phong phú đời sống tinh thần cộng đồng, là công dân dám lên tiếng chống lại bất công để bảo vệ phẩm giá con người.
Những hành động ấy, dù nhỏ hay lớn, đều góp phần dựng xây một nền tảng vững chắc cho dân tộc. Đó mới chính là lòng yêu nước – tình yêu được thể hiện qua lao động sáng tạo, qua sự cống hiến, qua dũng khí đối diện sự thật, chứ không phải qua việc sùng bái một hệ thống chính trị vốn dĩ chỉ có tính tạm thời.
3. Thực tiễn lịch sử: khi yêu nước vượt lên trên chính quyền
Nhìn lại lịch sử nhân loại, có vô vàn minh chứng cho thấy lòng yêu nước không đồng nghĩa với lòng trung thành tuyệt đối với chính quyền.
• Ở Pháp thế kỷ XVIII, những triết gia Khai sáng như Voltaire đã phê phán kịch liệt chế độ quân chủ và Giáo hội, nhưng họ lại là những người đặt nền móng cho nước Pháp dân chủ, tự do. Họ không bợ đỡ quyền lực, họ đấu tranh chống lại nó – và chính hành động ấy mới là biểu hiện cao nhất của lòng yêu nước.
• Ở Mỹ thế kỷ XX, phong trào dân quyền do Martin Luther King Jr. lãnh đạo không nhằm bảo vệ chính quyền da trắng đương thời, mà để mở ra một nước Mỹ công bằng hơn. Ông bị xem là “gây rối trật tự”, nhưng lịch sử chứng minh ông chính là một trong những người yêu nước.
• Ở Việt Nam, nhiều trí thức, văn nghệ sĩ qua các thời kỳ cũng đã lựa chọn lên tiếng, phản biện, dù phải trả giá bằng sự cô đơn, thậm chí bằng tù đày. Nhưng chính họ, bằng ngòi bút và tiếng nói, đã giữ gìn phẩm giá dân tộc trong những giai đoạn đen tối nhất
Những ví dụ ấy cho thấy: yêu nước đích thực không phải là im lặng đồng thuận, mà nhiều khi là dám dấn thân phản biện để xã hội trở nên lành mạnh hơn.
4. Tính chất tạm thời của quyền lực chính trị
Chính quyền, dù mạnh mẽ đến đâu, cũng chỉ là sản phẩm của một giai đoạn lịch sử. Không có quyền lực nào vĩnh cửu. Đế chế La Mã từng hùng mạnh, rồi cũng sụp đổ. Liên Xô từng là siêu cường, rồi cũng tan rã. Các triều đại phong kiến ở Á Đông từng tưởng rằng mình trường tồn, nhưng cuối cùng vẫn phải nhường chỗ cho những trật tự khác.
Trong khi đó, văn hóa, tinh thần, phẩm giá của một dân tộc mới là thứ còn lại, vượt qua mọi biến thiên chính trị. Khi một chính quyền biến mất, di sản mà nó để lại không phải là tượng đài hay khẩu hiệu, mà là những gì nó đã góp phần kiến tạo hoặc hủy hoại trong nền tảng xã hội và con người.
Do đó, nếu lòng yêu nước của chúng ta chỉ gắn với một chính quyền, thì nó sẽ mong manh và phù du. Trái lại, nếu lòng yêu nước được đặt trên nền tảng văn hóa, nhân quyền, và sự phát triển bền vững của cộng đồng, thì nó sẽ sống mãi, bất chấp mọi đổi thay quyền lực.
5. Nguy cơ của sự thiển cận: khi “bợ mông” chính quyền trở thành thước đo yêu nước
Trong nhiều xã hội, đặc biệt là những nơi quyền lực chính trị được tập trung tuyệt đối, có một xu hướng nguy hiểm: biến lòng yêu nước thành công cụ tuyên truyền. Người ta khuyến khích dân chúng đồng nhất “trung thành với đảng, với lãnh tụ” với “trung thành với đất nước”. Ai phê phán chính quyền thì bị chụp mũ là phản quốc, là “tay sai thế lực thù địch”.
Sự thiển cận ấy không chỉ làm nghèo nàn ý nghĩa của lòng yêu nước, mà còn đẩy xã hội vào nguy cơ tự bịt miệng mình trước sự thật. Một dân tộc chỉ biết tung hô chính quyền, bất kể đúng sai, thì sẽ đánh mất khả năng tự chữa lành, tự tiến bộ. Lịch sử từng chứng kiến những thảm họa do sự trung thành mù quáng này gây ra: từ phát xít Đức với Hitler, đến Cách mạng Văn hóa ở Trung Quốc. Khi yêu nước bị biến thành công cụ của quyền lực, nó sẽ dẫn đến bi kịch.
6. Yêu nước trong thế kỷ XXI: một trách nhiệm đa chiều
Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày nay, yêu nước càng phải được hiểu rộng và sâu hơn. Yêu nước không chỉ là bảo vệ biên giới, mà còn là kiến tạo một xã hội công bằng, nơi con người được sống xứng đáng với phẩm giá của mình.
• Yêu nước là bảo vệ môi trường, để thế hệ mai sau còn có một mảnh đất lành để sống.
• Yêu nước là tôn trọng sự thật, để những sai lầm được nhìn nhận và sửa chữa.
• Yêu nước là bảo vệ quyền làm người, để không ai bị bỏ lại phía sau, không ai bị đối xử như công cụ.
• Yêu nước là phát triển văn hóa, nghệ thuật, để tinh thần dân tộc không bị khô héo trong những khẩu hiệu chính trị.
Tóm lại, yêu nước là một trách nhiệm đa chiều, vượt lên trên sự trung thành chính trị.
Kết luận: Yêu nước là yêu sự thật và phẩm giá
Lòng yêu nước không thể đo bằng số lần ta vỗ tay trong những hội nghị, cũng không thể đo bằng sự im lặng ngoan ngoãn trước quyền lực chính trị. Nó được đo bằng mức độ ta dám sống thật, dám bảo vệ sự thật, dám giữ gìn phẩm giá cho mình và cho đồng bào.
Thật thiển cận nếu một người nghĩ rằng chỉ cần bợ mông một chính quyền đương thời thì đã là yêu nước. Vì khi quyền lực đổi thay – mà nó chắc chắn sẽ đổi thay – cái gọi là “lòng yêu nước” ấy cũng tan biến như bọt biển.
Ngược lại, yêu nước chân chính là hành trình kiến thiết và bảo vệ những giá trị vĩnh cửu: tự do, nhân phẩm, công lý, văn hóa, và sự bền vững của cộng đồng dân tộc. Đó mới là nền tảng để một đất nước trường tồn, bất chấp mọi thăng trầm của quyền lực.
Huỳnh Thục Vy
Nguồn: www.facebook.com
