1. Một cuộc đánh chiếm bộ máy hung bạo
Một số nhân viên an ninh chế độ mà tôi từng gặp thường có một quan niệm sai về sự ổn định của đất nước, điều mà họ đồng hóa với sự ổn định của một chế độ độc tài. Tuy nhiên, kể từ sau đại dịch Covid-19, ngay cả sự ổn định của chế độ độc tài được lãnh đạo bởi đảng Cộng Sản Việt Nam cũng không là một chắc chắn. Chúng ta chưa quên đại dịch Covid-19 đã thực sự kết thúc với việc ông Chu Ngọc Anh, chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội và ông Nguyễn Thanh Long, bộ trưởng bộ y tế bị truy cứu trách nhiệm hình sự vì những yếu kém trong công tác quản lý dịch tế và liên quan đến đại án tham nhũng dụng cụ xét nghiệm Covid-19 Việt-Á. Những ông Nguyễn Xuân Phúc, Võ Văn Thưởng và Vương Đình Huệ lần lượt ngã ngựa và người ta sớm khám phá ra rằng ông Tô Lâm đã lợi dụng sự kiệt quệ về cả trí tuệ và thể xác của ông Nguyễn Phú Trọng để đánh chiếm bộ máy chế độ.
Điều đó cũng dẫn đến một tình trạng tê liệt trong bộ máy hành chính nhà nước. Chẳng hạn như đại án sai phạm trong ký kết cơ chế vận hành thương mại tại Bộ Công Thương và EVN đã khiến cho kế hoạch điện VIII có hạn kỳ từ năm 2021-2030 đã chỉ được phê duyệt vào cuối năm 2024 và được phê duyệt điều chỉnh vào tháng 4 năm nay. Như vậy một kế hoạch 10 năm được chế độ vạch ra đã phải mất 5 năm rơi vào tình trạng bất định chỉ vì lý do tham nhũng cùng với tình trạng bất ổn tại các bộ ngành.
Sau khi ông Nguyễn Phú Trọng qua đời vào tháng 7 năm 2024 thì ông Tô Lâm đã lên làm tổng bí thư và phát động một cuộc cách mạng tinh giản bộ máy. Vào tháng hai thì họ ước tính sẽ phải tốn 111.000 tỷ đồng để giải quyết cho cán bộ khi tinh gọn bộ máy, nhưng cho đến tháng tư họ nói là cần tiêu tốn 170.000 tỷ đồng, và con số cuối cùng có thể sẽ lớn hơn nhiều so với ước tính hiện tại. Tại Sài Gòn thì mỗi cán bộ, công chức tinh giản được nhận 2,7 tỷ đồng; còn về phía quân đội một quân nhân sinh năm 1976 mang quân hàm đại tá nghỉ hưu trước tuổi sẽ được nhận số tiền là 2,4 tỷ đồng- những con số nói lên việc cho cán bộ, công chức nghỉ hưu sớm không hề tiết kiệm ngân sách hơn chi phí chi trả mức lương để họ tiếp tục phục vụ cho đến khi nghỉ hưu. Để rồi, người ta cũng khám phá ra rằng đây là một kế hoạch để ông Tô Lâm cùng một phe công an ủng hộ mình có thể luân chuyển và điều động người của mình xuống các cấp địa phương và nhanh chóng khống chế hoàn toàn bộ máy chính quyền, ngay cả trong nội bộ ngành công an. Một chiến dịch chiếm đoạt hung bạo thông qua tinh gọn bộ máy, sáp nhập các tỉnh thành ngay cả với văn hóa ứng xử trong nội bộ đảng Cộng Sản Việt Nam cũng sẽ chỉ làm cho những người còn có quyết tâm với đất nước rời xa chế độ hoặc nhận ra rằng tình trạng đã bế tắc một cách trầm trọng.
Tất nhiên, chế độ Cộng sản Việt Nam đã luôn bế tắc vì một bộ máy cồng kềnh, vì phải duy trì bộ máy đảng song song bộ máy hành chính của nhà nước và một vấn nạn tham nhũng ở mọi cấp độ. Những người đứng đầu chế độ như ông Tô Lâm (trước đó đã lợi dụng ông Nguyễn Phú Trọng) đã thực sự chỉ lợi dụng tình trạng này để dẹp mọi phe nhóm chống đối và dọn đường để chuyển hóa chế độ theo con đường độc tài cá nhân. Đó không phải là một sự ổn định mà là một cuộc phiêu lưu quyền lực đầy hoang dại.
2. Nhận diện những bế tắc của đất nước
Đây cũng là một thời điểm để chúng ta nhìn nhận những vấn đề lớn nhất của đất nước. Ngày hôm nay, đất nước chúng ta có rất nhiều vấn đề, bế tắc nối tiếp bế tắc. Lẽ ra sự ra đi của ông Nguyễn Phú Trọng phải là một dịp để đất nước thống nhất khép lại một chương lịch sử đầy tăm tối và mở ra một con đường dân chủ hóa thành thực, lương thiện. Những hành động gần đây của ông Tô Lâm đã đẩy sự bế tắc lên một cao trào mới.
Ø Một chế độ không còn khả năng hội nhập
Đầu tiên, đất nước chúng ta cũng như thế giới đang đứng trước một bối cảnh mới: đó là sự tiến công của làn sóng dân chủ thứ tư sẽ triệt tiêu những chế độ cởi mở về kinh tế nhưng giữ độc tài về chính trị, một mặt khuyến khích đầu cơ và xuất khẩu (gây mất cân bằng kim ngạch xuất nhập khẩu) như dự án chính trị Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai đã trình bày. Một trật tự thế giới mới đang hình thành và đưa đến sự xét lại ngay cả phong trào toàn cầu hóa- một sự kết hợp về thương mại và hội nhập đã đem đến sự giàu có và vô cùng lớn cho thế giới này bỗng đứng khựng lại. Một mặt nó tạo ra những khó khăn nhất thời như sụt giảm cơ hội đầu tư, những nguồn thu đến từ xuất nhập khẩu, vấn đề lạm phát và áp lực nợ công- cân đối ngân sách lên các quốc gia về ngắn hạn; nhưng về dài hạn nó đặt ra một câu hỏi lớn về khả năng tiếp tục hội nhập, chỗ đứng và vai trò trong một thế giới mới.
Những cuộc cách mạng của ông Tô Lâm sẽ sớm bị nhìn ra là một mưu đồ đưa một phe công an và những người thuộc phe Hưng Yên lên nắm quyền, đồng thời đưa chế độ hiện tại về một thể chế độc tài còn độc đoán và chuyên quyền hơn. Trong một bối cảnh thế giới mới mà vấn đề hội nhập phụ thuộc vào mức độ dân chủ (như tôi đã trình bày trong nhiều bài trước), ông Tô Lâm và phe cánh của mình đã chỉ có những cố gắng để làm bộ máy trở nên tê liệt và không còn đủ khả năng thích nghi với những vấn đề thường trực nhất, nói chăng gì đến một định hướng hội nhập lâu dài.
Ø Đằng sau bẫy thu nhập trung bình thấp
Thứ hai, chúng ta đang đứng trước bẫy thu nhập trung bình thấp mà thực tế đã được nhận diện. Nhưng lý do chính nào khiến chúng ta mắc phải bẫy thu nhập trung bình thấp? Nói đơn giản là tổng sản lượng thu nhập quốc nội GDP và thu nhập GDP bình quân đầu người của Việt Nam đã tăng đáng kể từ con số 0 kể từ những năm 1980 nhờ vào toàn cầu hóa và sự chuyển giao vai trò sản xuất của các nước phát triển cho khối nền kinh tế mới nổi. Nhưng đến một thời điểm nhất định thì mức lương, cùng những đòi hỏi xã hội tăng lên nhưng năng suất lao động không còn tăng, và cơ hội việc làm, sản xuất cũng không tăng thậm chí còn thu hẹp lại. Sự gia tăng về đòi hỏi trong xã hội nhưng chững lại về năng xuất lao động là nguyên nhân kỹ thuật dẫn đến bẫy thu nhập trung bình hay cụ thể ở trường hợp Việt Nam là bẫy thu nhập trung bình thấp. Việt Nam trong nhiều năm qua đã chỉ là điểm đến để thực hiện công đoạn gia công cuối cùng trong chuỗi cung ứng như đóng bao bì thành phẩm, những công việc đã không đòi hỏi một trình độ chuyên môn nào đáng kể. Mặt khác, ngoài việc bế tắc trong nâng cao năng xuất- nghĩa là không thể chuyển đổi từ một nền sản xuất bậc thấp sang một nền sản xuất bậc cao; những cuộc gia gặp phải bẫy thu nhập trung bình còn gặp phải bế tắc chuyển hóa sang một nền kinh tế của dịch vụ, và đổi mới sáng tạo có phẩm lượng.
Nhưng lý do chính cho sự bế tắc này là gì? Một lý do quá khổng lồ để không nhìn thấy là sự lãnh đạo chuyên quyền và độc đoán của đảng Cộng Sản Việt Nam đã chỉ để cho một thiểu số xã hội được tham gia vào các hoạt động kinh tế và chính trị, đồng thời loại bỏ đại đa số quần chúng Việt Nam khỏi các sinh hoạt này. Nghị quyết 68 của Bộ chính trị ban hành để mở ra nền kinh tế tư nhân- nhưng họ lại lảng tránh vấn đề mọi tư nhân Việt Nam đã không còn tồn tại vì một cơ chế tham nhũng ở mọi cấp bậc cùng một bộ máy công an trị đã tồn tại để giúp chính quyền cướp bóc; những tư nhân thực sự chỉ còn tồn tại là những tập đoàn như Vingroup, Sun Group-một lớp tài phiệt đã thực sự tồn tại được nhờ đầu cơ, tích trữ bất động sản từ móc nối với chính quyền, và dựa trên một chính sách đất đai không nhìn nhận quyền tư hữu. Nghị quyết 57 về đột phá phát triển Khoa học Công nghệ đã lảng tránh vấn đề chính cần phải giải quyết để thúc đẩy khoa học công nghệ là (1) một cơ chế bất công đã chỉ cho phép đảng viên và bè đảng của chế độ giữ chức vụ trong những doanh nghiệp nhà nước, các viện nghiên cứu, tiếp cận các cơ hội học hỏi nghiên cứu thay vì mở rộng cơ hội tiếp cận cho đại đa số xã hội, (2) một thể chế độc tài, đơn phương và vẫn coi những cố gắng dân chủ hóa là âm mưu của thế lực thù địch, các nước dân chủ là kẻ thù trong một thế giới mà dân chủ là đa số, nhân quyền là giá trị phổ quát đã không nhận được một sự yểm trợ, trao đổi về khoa học-công nghệ nào đáng kể nào từ các quốc gia dân chủ, phát triển.
Ø Nhận diện một cuộc khủng hoảng công lý
Thứ ba, có một cuộc khủng hoảng thực tế vô cùng trầm trọng mà những người lãnh đạo Cộng sản chính vì không có một trái tim lương thiện nên không nhận ra là cuộc khủng hoảng về công lý. Sau hơn 40 năm kể từ chính sách Đổi mới, đất nước chúng ta đã có hàng triệu dân oan và chưa bao giờ được thống kê một cách lương thiện, hình ảnh những người nông dân vốn thật thà vừa là dân oan, vừa là tù nhân chính trị như chị Cấn Thị Thêu, những nạn nhân của sự tàn bạo và cướp bóc như ông Lê Đình Kình. Trong một lần tôi phải làm việc với cơ quan an ninh, một anh công an đã hỏi tôi rằng gia đình tôi có bất mãn hay tranh chấp về đất đai không? Nó như một sự xác nhận rằng chế độ cũng đã duy trì một lực lượng đàn áp chỉ để dẹp những tiếng nói bất mãn về đất đai. Nhưng đằng nào thì những nạn nhân của nạn cướp bóc đất đai cũng chỉ là những người mắc nạn trước một chính sách bất công khi chế độ chấp nhận cởi mở một phần về kinh tế nhưng giữ độc tài về chính trị và vẫn có một bộ máy đàn áp để tạo ra oan sai- những nạn nhân của một thời kỳ, một giai đoạn phát triển cụ thể trong lịch sử bên cạnh những nạn nhân của đàn áp Tôn giáo, những người Thượng phải bỏ đất nước, những người Việt vô tổ quốc sống tại khu vực Biển hồ, những tù nhân đấu tranh cho chính trị và quyền con người vv. Việc duy trì chế độ độc tài Cộng sản Việt Nam hiện tại và không những thế còn gia tăng mức độ độc tài của đảng Cộng Sản Việt Nam và phe Tô Lâm chỉ là một tiếng thở dài của đất nước, vì nếu thực sự họ thắng thế chúng ta sẽ có thêm nhiều nạn nhân khác của một chế độ giờ này không còn lý do nào để tồn tại.
Nhưng khủng hoảng về công lý không thể kéo dài quá lâu, bằng không hậu quả sẽ là sự tan vỡ quốc gia. Đất nước chúng ta cần một lực lượng dân chủ hóa như một cố gắng để tôn vinh công lý và những giá trị con người; chúng ta cần một cố gắng để ổn định lại xã hội, và dần phục hồi công lý, có quyết tâm đền bù cho những nạn nhân của một thể chế chính trị bất công đồng thời tiến hành hòa giải dân tộc để xóa bỏ hận thù và cùng nhau đi lên trong tinh thần liên đới, đồng bào. Điều chúng ta cần phải nghiêm khắc cảnh báo tới những người cộng sản rằng việc công an hóa và Hưng Yên hóa bộ máy chính quyền sẽ chỉ đẩy cuộc khủng hoảng công lý đến một cao trào và một viễn cảnh bạo loạn sẽ khiến họ trở thành nạn nhân vì đã dung túng và đưa những người bạo ngược nhất lên nắm quyền.
3. Đất nước phải đi theo con đường dân chủ đa nguyên
Khi nói về kinh tế tư nhân, đổi mới sáng tạo, hay đặt ra vấn đề hội nhập hoặc thậm chí đặt ra vấn đề “mở ra một kỷ nguyên mới:- ông Tô Lâm cũng chỉ nhắc lại những điều mà Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai đã trình bày khi xuất bản vào năm 2015. Ông Tô Lâm cùng đảng Cộng Sản Việt Nam đã chỉ nhận diện được vấn đề một cách muộn màng. Nhưng những gì họ đã không thừa nhận là những nền tảng chính để có được những động lực phát triển kinh tế- đó là một chế độ dân chủ đa nguyên chấp nhận mọi thành phần dân tộc, một cố gắng cởi mở thực sự để huy động mọi khối óc, mọi con tim; những định hướng lớn đặt lại chức năng của chính quyền với khối kinh tế tư nhân; tản quyền về các vùng, địa phương, ưu tư cho liên đới xã hội, hay lập trường hòa giải-hòa hợp dân tộc.
Với một bộ máy đàn áp đồ sộ trong tay, nhưng thực tế ông Tô Lâm chỉ như một kẻ độc tài cô đơn và lỗi thời ngồi xung quanh một đám nịnh thần và hoang tưởng. Ngay cả những người từ trong lực lượng công an-an ninh, những công chức chính quyền nếu có suy tư cũng nhận ra con đường của ông Tô Lâm theo đuổi chẳng có một tương lai nào. Ngược lại, con đường dân chủ đa nguyên đã trở thành một lựa chọn đáng kể duy nhất cho đất nước Việt Nam của những người đi tìm kiếm giải pháp. Đằng nào chế độ hiện tại cũng phải bị giải thể nhưng con đường dân chủ đa nguyên giúp chế độ giải thể mà không tạo ra thêm nạn nhân, đồng thời đặt ra một khởi điểm để đất nước đi lên và có một vị trí xứng đáng trong một cuộc cạnh tranh vô cùng khốc liệt trong một thế giới mà mức độ dân chủ sẽ quyết định mức độ phát triển. Dân chủ đa nguyên đã được Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên xây dựng và hình thành những ý kiến ngay từ những thập niên 80, được cập nhật và bổ túc qua các thời kỳ. Kể từ khi ra đời dự án Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai thì chúng tôi đã có thêm một nhóm trí thức trẻ trong nước với 10 năm thảo luận sâu sát và nghiêm túc các vấn đề quan trọng của đất nước. Dẫu hai chí hữu Trần Khắc Đức và Quách Gia Khang đã phải chịu cảnh tù đầy và có thể là những chí hữu khác, chúng tôi vẫn sẽ là một sự hiện diện đáng kể với phong trào dân chủ và đất nước Việt Nam.
Những người anh em an ninh hãy buông tay ngừng đàn áp Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên, những người anh em thuộc lực lượng Tuyên giáo hãy buông những lời thóa mạ và coi chúng tôi là “phản động lưu vong”, hay “thế lực thù địch”. Chúng ta luôn là anh em nếu chúng ta cùng nhau đến với đất nước Việt Nam trên một tinh thần lương thiện. Và ở đó đang hiện diện hai lựa chọn: một cố gắng đưa đất nước về một chế độ độc tài hơn, toàn trị và tàn bạo hơn của ông Tô Lâm cùng phe Hưng Yên; và một cố gắng dân chủ đa nguyên của những con người hiền lành và lương thiện, có một dự án đã được thảo luận và bổ túc trong nhiều thập kỷ, và chẳng có một tư lợi nào ngoài nguyện vọng vun đắp cho tinh thần hòa giải, một đất nước Việt nam vẫn những con người đó, vẫn những dân số đó nhưng thực sự thứ tha và cởi mở, và một giấc mơ chung Việt Nam mà chúng ta sẽ có được nếu lập trường dân chủ hóa được hậu thuẫn và thắng thế. Chúng ta sẽ có tất cả nếu phấn đấu xứng đáng với nó và không để lãng phí thêm thời giờ của đất nước.
Chu Tuấn Anh
