Thú thật tôi chưa xem và cạch mặt không bao giờ xem loại phim mượn nghệ thuật để tuyên truyền áp đặt sống sít như phim Mưa Đỏ. Mượn nghệ thuật để anh hùng ca cuộc chiến tranh tương tàn người Việt giết người Việt chỉ để giành quyền lực nhà nước cho một đảng chính trị coi khát vọng tự do dân chủ của người dân là thế lực thù địch. Mượn nghệ thuật để anh hùng ca những thân phận công cụ bi thương sinh ở khắp mọi làng quê miền Bắc, chết đồng loạt trong một trận đánh, trên một mảnh đất ở miền Nam.
Phim tuyên truyền nên tung ra rạp khi cả nước trong đợt nghỉ lễ dài ngày, trong đợt nhà nước mở ngân khố ban phát cho mỗi người dân trăm ngàn đồng để người dân hớn hở ra đường, đến chốn đông vui. Phim tuyên truyền nên từ khi phim chưa ra rạp, hệ thống khổng lồ truyền thông nhà nước đã đánh tiếng cho phim rồi truyền thông chính thống rầm rộ đưa phim Mưa Đỏ lên chín tầng mây.
Rầm rộ như tổng thống Mỹ Donald Trump và đệ tử MAGA sôi sục đòi giải thưởng Nobel Hoà Bình phải trao cho ngài tổng thống phát động chiến tranh sắc tộc, chiến tranh màu da, kích hoạt chiến tranh phe nhóm, đảng phái trong lòng nước Mỹ và gây chiến tranh thương mại trên thế giới làm hỗn loạn, đình đốn đời sống kinh tế thế giới.
Một trong những điều được rầm rộ tán tụng ngút trời xanh của phim Mưa Đỏ là hình ảnh gượng ép, thô thiển, sống sượng hai người lính, người lính Việt miền Bắc và người lính Việt miền Nam chết thảm trong lửa đạn được sắp đặt đưa về nằm đối xứng, ngay ngắn hai bên chiếc khăn rằn gấp hình chữ S gợi hình hài, vóc dáng lãnh thổ Việt Nam để thể hiện hoàn cảnh, tình thế thân phận dân tộc Việt Nam trong cuộc chiến tranh người Việt bắn giết người Việt nhưng người dân không được phép gọi đúng tên là cuộc nội chiến tương tàn.
Chỉ xin trích dẫn vài đoạn ngôn từ lộng lẫy trong ngờm ngợp ngôn từ ồn ào âm thanh, xanh đỏ màu sắc tán tụng chiếc khăn rằn gấp thành hình chữ S thật khéo, thật gọn gàng, chỉn chu, thấy rõ bàn tay sắp đặt của đội ngũ mĩ công, của hoạ sĩ thiết kế.
Trang web Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội tấm tắc: “Giữa bão lửa chiến tranh, có một chi tiết nhỏ bé mà khiến cho tôi phải suy ngẫm mãi, đó là “chiếc khăn rằn” món quà mà Hồng dành tặng cho Cường. . . . Chiếc khăn ấy không chỉ là kỷ vật tình yêu, mà còn trở thành sợi dây vô hình kết nối hai miền đất nước, nối giữa máu và nước mắt, giữa tình riêng và vận mệnh chung của dân tộc.
Cao trào của bộ phim nằm ở hình ảnh chiếc khăn rằn bị cắt làm đôi trong một trận giao tranh sinh tử giữa Cường và Quang. Đó không chỉ là hành động điện ảnh, mà là một ẩn dụ sâu sắc: đất nước Việt Nam bị chia cắt bởi vĩ tuyến 17, bởi dòng sông Thạch Hãn đỏ máu, bởi những hàng rào chiến tuyến tưởng chừng không thể vượt qua. Một chiếc khăn vốn để sưởi ấm tình yêu, giờ bị chia lìa như chính vận mệnh của Tổ quốc. Một mảnh thuộc về Cường, một mảnh rơi vào tay Quang như để nói rằng ở cả hai phía, vẫn là những người con Việt, cùng mang nỗi đau, cùng khao khát đoàn tụ.
Và bi kịch được đẩy đến tận cùng khi cả Cường và Quang cùng ngã xuống trong làn đạn kẻ thù. Hai sinh mạng, hai con người trẻ tuổi, hai khát vọng chưa trọn, đều bị chiến tranh nuốt chửng. Trên nền đất thấm máu, chiếc khăn rằn dù bị xé đôi nhưng lại tạo thành hình chữ S biểu tượng của đất nước Việt Nam. Một hình ảnh điện ảnh đẹp đến ám ảnh: đất nước này có thể bị chia cắt, nhưng hồn cốt dân tộc thì vẫn thống nhất, vẫn một dải liền nhau.
Trong lịch sử, có những tượng đài bằng đá, bằng đồng. Nhưng trong điện ảnh, đôi khi một chi tiết nhỏ bé lại khắc họa bi tráng hơn mọi tượng đài. Chiếc khăn rằn trong phim “Mưa đỏ” chính là một chi tiết như thế. Nó nhắc nhở chúng ta rằng: chiến tranh không chỉ là tiếng súng, mà còn là những câu chuyện tình yêu dang dở, những khát vọng bị cắt ngang, những người mẹ mất con ở cả hai bờ chiến tuyến”.
Cùng một làn điệu véo von với trường Nghệ Thuật Quân Đội, VTV Online cũng gán cho chiếc khăn rằn những giá trị tưởng tượng: “Với Cường – sinh viên miền Bắc xếp bút nghiên lên đường chiến đấu – thì chiếc khăn trở thành bùa hộ mệnh, sợi chỉ đỏ ràng buộc anh với hậu phương, với tình yêu và lý tưởng. Trong từng trận đánh, khăn buộc chặt trên tay anh như mảnh tình riêng hòa vào cuộc chiến, nhắc nhớ rằng sau lưng những người lính luôn là một quê hương chờ ngày hòa bình. Sau cùng, chiếc khăn trở thành vũ khí của anh trong trận chiến sinh tử. Trước khi mất, Cường vẫn nắm chặt khăn trong tay như khẳng định trong lòng vẫn luôn giữ lời hẹn ước còn dang dở với Hồng là đưa cô về Bắc gặp mẹ anh. Ngoài ra, chiếc khăn tạo thành hình chữ S bị đứt đôi như nỗi đau dải đất quê hương bị chia cắt bởi chiến tranh cũng tạo nhiều sự suy ngẫm cho khán giả khi xem phim”.
Theo VTV Online, trong Mưa Đỏ, chiếc khăn rằn được được bà đạo diễn Đặng Thái Huyền trao cho những sứ mệnh lớn lao, cao cả: “Tôi muốn dùng hình ảnh chiếc khăn như biểu tượng của tình thương vừa là tín vật đôi lứa. Đồng thời khăn rằn cũng có thông điệp nhân văn là tình yêu sẽ cứu rỗi tất cả mọi người trong nhiều hoàn cảnh khác nhau”.
Trang mạng SAOStar thu hút khá đông lớp người trẻ cũng hào phóng ngôn từ hoa mĩ về chiếc khăn rằn xếp chữ S như những lời đường mật quảng cáo rầm rộ về sữa giả một thời tràn ngập trên màn hình VTV: “Ngoài ý nghĩa tình cảm, chiếc khăn rằn còn mang chiều sâu biểu tượng về đất nước. Khi được trải ra trong phim, hình ảnh chiếc khăn tạo hình chữ S – biểu tượng của đất nước Việt Nam – nhưng lại bị cắt đôi. Chi tiết ấy khiến nhiều khán giả không khỏi bồi hồi, bởi nó gợi nhắc đến nỗi đau chia cắt bởi chiến tranh, đồng thời khát vọng ngày đoàn tụ, thống nhất luôn hiện hữu trong lòng người dân. Chính vì thế, Mưa Đỏ không đơn thuần là một bộ phim chiến tranh. Nó còn là bản hùng ca về sự hoà hợp dân tộc, về sức mạnh của tình yêu thương vượt lên trên hận thù”.
Cũng trên SAOStar, bà đạo diễn Mưa Đỏ mạnh miệng tuyên bố những điều to tát, lớn lao như nhà tư tưởng mang tầm vóc nhân loại: “Tôi muốn dùng chiếc khăn như biểu tượng của tình thương. Đó là tín vật lứa đôi, vừa là lời nhắc nhở rằng tình yêu có thể cứu rỗi con người ngay cả trong khói lửa chiến tranh”.
Mong muốn tốt đẹp và lớn lao về hình ảnh chiếc khăn rằn xếp hình chữ S trong phim Mưa Đỏ như vậy nhưng người bình phim và cả người làm phim dường như không bận tâm đến ngôn ngữ điện ảnh, dù đạo diễn phim Mưa Đỏ là nghệ sĩ ưu tú của nghệ thuật điện ảnh.
Nghệ thuật tái hiện cuộc sống thì phải dàn dựng sự việc diễn ra trong cuôc đời. Nhưng ngoài phim thần thoại, phim hoang tưởng ra, nghệ thuật điện ảnh không cho phép sự dàn dựng, bày đặt lộ liễu như sân khấu, không cho phép ước lệ như tuồng chèo, như trong trường đoạn hai người lính Việt trong hai sắc lính đối kháng nhau, nằm đối xứng nhau rất cân đối, rất vuông vức qua chiếc khăn rằn xếp rất khéo, rất phẳng phiu, gọn gàng hình chữ S, lồ lộ sự bài trí của sân khấu, hiển hiện tính ước lệ của tuồng chèo, lại ngang nhiên bộc lộ sự giả dối khi hai bộ quân phục của hai người lính qua hết trận đánh bầm dập này đến trận đánh máu lửa khác, dù đã được hoá trang cho có chút nhàu nhĩ, bụi bặm nhưng vẫn nhận ra hai bộ quân phục mới tinh vừa được xuất từ kho quân nhu ra!
Sân khấu được phép sắp đặt lộ liễu, được phép tạo ra những bối cảnh không có thật trong cuộc sống nhưng có tính biểu tượng, ước lệ, tượng trưng. Sân khấu được dùng đạo cụ giả thay đồ thật. Điện ảnh thì không được phép!
Sân khấu là diễn viên diễn. Điện ảnh là nhân vật sống trong cuộc đời. Điện ảnh là cuộc sống chân thực, bình dị đang diễn ra. Không phải hình ảnh chân thực của cuộc sống, không phải là điện ảnh, không có giá trị nghệ thuật.
Làm nghệ thuật là phát hiện ra cái đẹp của cuộc sống, cái đẹp trong đời sống xã hội và cái đẹp trong tâm hồn con người và đưa cái đẹp đến với công chúng qua tác phẩm nghệ thuật. Trong phim Chị Tư Hậu, hình ảnh chị Tư Hậu ôm con tiễn chồng trở lại con đường kháng chiến. Chồng bước chân xuống thuyền. Chị Tư Hậu trên bờ ôm con đi theo đến cây cầu gãy đành dừng lại nhìn theo chồng đi xa mãi. Hình ảnh người vợ tiễn chồng xuống thuyền đi vào chiến chinh là hình ảnh có thật trong đời sống người Việt từ ngàn xưa đến hôm nay.
Vì chân thực, vì là hình ảnh của cuộc sống, của đời thực, hình ảnh chị Tư Hậu ôm con tiễn chồng đứng bên cây cầu gãy có sức lay động tình cảm và nâng thị hiếu, nâng thẩm mĩ công chúng xem phim. Rưng rưng trước sự li biệt chồng của chị Tư Hậu bên cây cầu gãy, trong tâm tưởng công chúng của phim Chị Tư Hậu lại âm vang câu thơ Chinh Phụ Ngâm trong kho tàng văn học cổ điển Việt Nam:
Đưa chàng lòng dằng dặc buồn,
Bộ khôn bằng ngựa, thuỷ khôn bằng thuyền.
(Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm. Chinh Phụ Ngâm)
Điện ảnh là câu chuyện của cuộc đời, là hình ảnh chân thực của cuộc sống. Ý tứ, tư tưởng của phim, nỗi niềm, tâm lí, tính cách nhân vật trong phim đều phải thể hiện bằng hình ảnh chân thực của cuộc đời. Đó là ngôn ngữ điện ảnh. Chỉ một chi tiết sắp đặt giả tạo, gượng ép lộ ra thì mọi ý tứ, tư tưởng lớn lao của phim đều sụp đổ.
Chưa cần thêm những chi tiết, hình ảnh giả tạo khác, chỉ một hình ảnh chiếc khăn rằn sắp đặt hình chữ S giả tạo, thô thiển, sống sượng đã làm cả phim Mưa Đỏ sụp đổ!
Phạm Đình Trọng
(13/10/2025)
