Tôi đến Nepal tháng 10-2013 vào lúc mà cuộc khủng hoảng kéo dài gần 6 năm đang có triển vọng sắp chấm dứt.
Nepal là nước phức tạp nhất mà tôi đã thăm. Đó là nước có 8 trong số 10 đỉnh núi cao nhất, trong đó có cả đỉnh Everest. Dân số khoảng 30 triệu chia ra thành hơn 100 sắc tộc và hơn 50 giai cấp. Một trong những nước nghèo nhất thế giới, thu nhập bình quân hàng năm trên mỗi đầu người chỉ bằng khoảng 1/3 của Việt Nam.
Thế giới đang nhìn về Nepal vì chính quyền do Đảng Cộng Sản Nepal cầm đầu vừa sụp đổ, thủ tướng và nhiều bộ trưởng bỏ chạy sau những cuộc biểu tình sôi sục và đẫm máu. Tuy vậy Nepal phức tạp hơn người ta có thể nghĩ. Nó có tới hai đảng cộng sản, một đảng cộng sản Mao và một đảng cộng sản Mác – Lênin.
Đảng Cộng Sản Mao trước đây chống chính quyền bằng võ lực với sự trợ giúp của Trung Quốc. Sau đó, khi Trung Quốc ngừng tài trợ, chấp nhận bỏ vũ khí để hoạt động bất bạo động rồi về đầu trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2008. Về đầu nhưng không có đa số nên phải thỏa hiệp nhiều đảng khác để lật đổ chế độ quân chủ và thành lập Liên Bang Cộng Hòa Đại Nghị Nepal. Chính phủ liên hiệp này, trong đó Đảng Cộng Sản Mao có 6 bộ trưởng, khủng hoảng liên tục rồi tan vỡ và Đảng Cộng Sản Mao bị loại khỏi chính quyền. Một thứ trưởng ngoại giao của Đảng Cộng Sản Mao này trở thành anh hướng dẫn viên du lịch của tôi. Trong túi đeo lưng của anh ta luôn luôn có một chai Whisky nhỏ bọc trong một túi vải để ngụy trang như một bình nước. Chính anh ta khoe bí mật này với tôi và mỗi lần uống đều nhìn tôi cười khoái trí. Anh ta là một nhân vật điển hình cho sự phức tạp của xã hội Nepal, xuất thân từ giai cấp quý tộc Brahman, lớn lên ở Katmandu nhưng lại theo Đảng Cộng Sản Mao và nằm vùng ở thủ đô.
Cuộc bầu cử năm 2013, một tháng sau chuyến thăm của tôi, xác nhận sự thất bại của Đảng Cộng Sản Mao. Người dân Nepal thất vọng với đảng này nhưng lại đặt hy vọng vào Đảng Cộng Sản Mác – Lênin. Đảng này mới đầu liên hiệp với các đảng khác, như Đảng Quốc Đại Nepal, nhưng từ năm 2018 nó cầm quyền một mình, và nhanh chóng gây thất vọng lớn.
Sau cùng, gần đây đảng này vì tự thấy mình đã mất hết lòng dân đã quyết định đánh ván bài liều là xóa bỏ quyền tự do ngôn luận và báo chí bằng cách cấm các mạng xã hội như FaceBook, Youtube, X v.v.
Kết quả : dân chúng nổi dậy, quân đội không đàn áp, chính quyền bỏ chạy.
Đây là lần thứ hai chủ nghĩa cộng sản bị đào thải tại Nepal. Cũng là lần cuối vì từ nay chủ nghĩa cộng sản dưới mọi bộ mặt đều đã bị xóa sạch.
Nguyễn Gia Kiểng
(13/09/2025)
