Tôi không nhầm: Việt Nam hơn Pháp về một khái niệm tự do.
Hằng năm, Quỹ Heritage công bố Chỉ số Tự do Kinh tế nhằm đo lường mức độ cởi mở của một nền kinh tế. Thang điểm từ 0 đến 100, dựa trên nhiều tiêu chí: quyền sở hữu, kỷ cương pháp luật, gánh nặng thuế, chi tiêu công, tự do thương mại, môi trường đầu tư…
Bất ngờ của bảng xếp hạng 2024 là: Việt Nam đạt 65,2 điểm, cao hơn Pháp (64,4 điểm). Cả hai đều nằm trong nhóm “tự do vừa phải”. Nhưng việc một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa, vừa thoát khỏi bao cấp chưa lâu, lại đứng trên một nền dân chủ lâu đời như Pháp – quả thật đáng suy ngẫm.
Pháp mất điểm nặng ở thuế khóa và chi tiêu công khổng lồ. Nhà nước chiếm một phần quá lớn trong nền kinh tế, khiến chỉ số “tự do tài khóa” (Fiscal Freedom, liberté fiscale) gần như chạm đáy. Tuy nhiên, nước Pháp vẫn giữ ưu thế: quyền sở hữu và pháp luật được bảo đảm chắc chắn, tạo nên môi trường đầu tư minh bạch và ổn định.
Việt Nam thì ngược lại: được cộng điểm nhờ hội nhập quốc tế, mở cửa thương mại và điều hành vĩ mô tương đối ổn định. Nhưng thực tế, môi trường pháp lý thiếu minh bạch, sự tùy tiện hành chính và rủi ro chính trị khiến con số 65,2 chỉ là bề nổi, không phản ánh hết những trói buộc mà doanh nghiệp và người dân phải gánh chịu.
Tự do kinh tế không chỉ nằm ở con số, mà ở chất lượng thể chế. “Thoáng” hơn về thuế nhưng bất an về luật pháp, hay chịu thuế nặng nhưng được bảo đảm quyền lợi – đó là hai nghịch cảnh khác nhau mà bảng xếp hạng không thể nói hết.
Trong bảng 2024, Singapore đứng đầu thế giới với 84,4 điểm, còn Triều Tiên bét bảng với 2,9 điểm – hai cực đối lập giữa tự do và xiềng xích.
Nhưng tự do chính trị thì sao?
Ở đây, Việt Nam lại tụt xuống vực thẳm. Thậm chí, có thể nói Việt Nam hiện nay còn kém xa nước Pháp trước Cách mạng 1789, tức là cách đây gần 2,5 thế kỷ.
Nghe tưởng nghịch lý: Pháp khi ấy vẫn là chế độ quân chủ chuyên chế, nhà vua nắm quyền tuyệt đối. Nhưng trong lòng xã hội Paris, đã tồn tại những khoảng không gian để tư tưởng mới hình thành và lan truyền.
Các salon trí thức và quán cà phê trở thành diễn đàn công khai, nơi học giả, luật sư, nhà văn, sinh viên tranh luận về triết học, chính trị, khoa học. Chính ở đó, tư tưởng của Rousseau, Voltaire, Montesquieu, Diderot… được gieo mầm. Song song, báo chí và sách in chui len lỏi khắp Paris, trở thành mạch ngầm truyền bá tư tưởng khai sáng. Từ những môi trường nửa công khai, nửa ngấm ngầm này, các nhà cách mạng Pháp đã trưởng thành, và ngọn lửa dân chủ được nhen nhóm, Để rồi cách mạng bùng nổ.
Còn Việt Nam hiện nay? Hầu như mọi hình thức tự do chính trị đều bị triệt tiêu. Không có báo chí độc lập. Không có quán cà phê hay diễn đàn nào được phép trở thành nơi thảo luận chính trị. Internet và mạng xã hội bị kiểm duyệt nghiêm ngặt. Các ấn phẩm “ngoài luồng” gần như không thể tồn tại. Bất kỳ cá nhân nào dám bày tỏ quan điểm đối lập đều có nguy cơ bị bắt giam.
Nếu như ở Pháp trước 1789, những hé mở nhỏ nhoi đã đủ để ươm mầm khai sáng, thì ở Việt Nam hôm nay, ngay cả những khe hở ấy cũng bị bít chặt.
So sánh thẳng thắn: Việt Nam hiện tại còn ít tự do chính trị hơn cả nước Pháp dưới thời quân chủ chuyên chế – một sự thật cay đắng, nhưng không thể chối cãi.
Tóm lại, sau 80 năm, chúng ta đã đi được một bước dài, thậm chí vượt cả Pháp về tự do kinh tế: người dân có thể mở cửa hàng, mở chợ, mở quán… nhưng tuyệt nhiên không bao giờ được mở miệng. Dù sao thì đây cũng là một thành tựu vĩ đại, bởi trước kia thì chẳng được mở gì hết. Thank you!”
Hoàng Quốc Dũng
(24/09/2025)
