Một cách vắn tắt, chúng ta có thể chia tiến trình cáo chung của chế độ cộng sản Việt Nam làm bốn giai đoạn:
Giai đoạn 1: Chủ nghĩa Mác-Lênin sụp đổ và đảng cộng sản mất lý tưởng. Sức mạnh thật sự của các chế độ cộng sản là chủ nghĩa Mác-Lênin. Khi chủ nghĩa này đã được vạch trần như là một sai lầm và là một tội ác thì sự sụp đổ của chế độ cộng sản là chắc chắn, vấn đề chỉ còn là thời gian. Có thể xem giai đoạn mà đảng cộng sản Việt Nam bắt đầu mất lý tưởng là vào những năm 1980, cả chế độ khi đó đã chứng kiến sự lụn bại của đất nước ngay khi áp dụng các chính sách của chủ nghĩa Mác-Lênin. Trong thâm tâm, những lãnh đạo cao nhất cũng biết chủ nghĩa Mác-Lênin là quá sai. Ngay trong giới lãnh đạo quyền lực nhất của đảng thời điểm đó, một ủy viên Bộ Chính trị đại diện cho khuynh hướng dân chủ là ông Trần Xuân Bách đã lên tiếng nói đòi dân chủ đa nguyên cho đất nước, qua đó xác nhận sự cuồng tín vào chủ nghĩa Mác-Lênin đã không còn. Đây cũng là giai đoạn chứng kiến sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản ở Đông Âu và liên bang các nước trong khối Liên Xô.
Giai đoạn 2: Giai đoạn chuyển hóa bắt buộc từ độc tài đảng trị sang độc tài cá nhân miễn cưỡng. Một điều hiển nhiên là khi một tổ chức đã mất lý tưởng, các thành viên đến với tổ chức chỉ vì quyền lợi thì tham nhũng trở thành luật chơi và đấu đá giữa các phe phái chỉ là hậu quả. Một chính đảng chỉ có đoàn kết khi có lý tưởng, và cũng chỉ có những người tìm đến với lý tưởng vì sự cống hiến và hy sinh. Chế độ cộng sản hoàn toàn ngược lại và sớm hay muộn chỉ có thể đưa đến tình trạng mất hoàn toàn đồng thuận tổ chức. Tình trạng mất đồng thuận này của đảng cộng sản đã đạt đến vào đầu những năm 2010 khi cuộc đấu đá phe phái lúc đó giữa phe Nguyễn Tấn Dũng và phe Trương Tấn Sang khiến chế độ tê liệt, đành phải đưa đến giải pháp là chức vụ tổng bí thư quyền lực nhất trao cho ông Nguyễn Phú Trọng -một người giáo điều về chủ nghĩa Mác-Lênin- để chế độ có một người có thể ra được các quyết định chung. Lựa chọn ông Trọng -dủ chỉ là miễn cưỡng- là giải pháp tình thế nhằm đáp ứng nhu cầu vận hành của một bộ máy đang tê liệt. Ông Trọng là một chọn lựa chấp nhận được cho các phe phái và là điển hình của một nhà độc tài miễn cưỡng cuối cùng của mọi chế độ cộng sản trong giai đoạn sau cùng của tiến trình cáo chung.
Cuộc đấu đá giữa ông Trương Tấn Sang và Nguyễn Tấn Dũng đã đưa ông Nguyễn Phú Trọng lên làm nhà độc tài miễn cưỡng cuối cùng.
Tình trạng mất đồng thuận của đảng đã được xác nhận qua Hội nghị Trung ương 4 (khóa 11) năm 2012, khi đảng cộng sản không thể lấy được quyết định chung đối với việc xử lý kỷ luật ông Nguyễn Tấn Dũng, một người bị đa số đảng viên chống đối và ghét bỏ vì đã quá tham nhũng. Sự đồng thuận duy nhất của đảng trong 10 năm tiếp sau đó là ông Nguyễn Phú Trọng, tại Đại hội đảng lần thứ 13 năm 2021, đảng cộng sản đã phải duy trì sự lãnh đạo của nhà độc tài miễn cưỡng Nguyễn Phú Trọng, bất chấp vi phạm Điều lệ đảng cả về số nhiệm kỳ lẫn tuổi tác.
Giai đoạn 3: Sự nổi lên của hai lực lượng quan trọng trong đảng là Tuyên giáo và Công an. Khi sự phân rã trong nội bộ quá lớn, sự mất lý tưởng đã tuyệt đối thì 2 lực lượng nổi lên trong đảng là Tuyên giáo và Công an. Tuyên giáo cố gắng biện luận một cách gượng gạo về chủ nghĩa Mác-Lênin, bịt miệng những tiếng nói đối lập; chủ nghĩa cộng sản xuống cấp bao nhiêu thì nhu cầu bảo vệ nó lớn bấy nhiêu làm vai trò của phe Tuyên giáo mạnh lên. Việc ông Trọng cầm quyền trong một thời gian dài cùng với sự thăng tiến thần tốc của những người thuộc phe tuyên giáo như Võ Văn Thưởng và Trương Thị Mai đã cho thấy khuynh hướng mạnh lên của bên Tuyên giáo. Tuy nhiên, khi phe Tuyên giáo bị chán ghét do phơi bày những điều lố bịch không ai muốn nghe nữa thì phe công an mạnh lên để đàn áp những tiếng nói phản bác không những bên ngoài đảng mà còn bên trong nội bộ đảng. Chỉ trong một thời gian ngắn, lợi dụng ông Trọng đã quá yếu mệt vì bệnh tật, phe Công an của ông Tô Lâm đã lần lượt ép những người có khả năng tranh giành chức tổng bí thư quyền lực như Võ Văn Thưởng và Vương Đình Huệ phải từ chức.
Giai đoạn 4: giai đoạn cáo chung, đảng cộng sản không thể thay thế nhà độc tài miễn cưỡng cuối cùng. Giai đoạn này chứng kiến tình trạng đấu đá giữa các phe phái đã đến mức sống còn (hiện tại là xu hướng tranh chấp khốc liệt giữa phe Công An, Quân Đội). Người của phe nào lên nắm quyền thì sẽ là đại hoạ cho các phe còn lại, không phe nào cho phép nhượng bộ bên kia. Nhà độc tài miễn cưỡng dù vì một lý do nào phải từ bỏ chức vụ thì cũng không thể có một người tương tự lên nắm quyền để làm giải pháp dung hòa cho các bên. Hiện nay ông Trọng đã qua đời và ông Tô Lâm đã giành được chức vụ tổng bí thư. Nhưng sự kiện này đã chứng tỏ rằng đảng cộng sản đã không thể thay thế được nhà độc tài miễn cưỡng. Ông Tô Lâm không phải là một giải pháp chấp nhận được giữa các phe phái, không những vậy còn là nhân vật bị chống đối nhiều nhất trong đảng do lợi dụng ngành công an để triệt hạ đối thủ để giành được chức vụ quyền lực nhất. Đặc điểm của những người kế nhiệm nhà độc tài miễn cưỡng là họ luôn ở trong tình trạng bị chống đối trong nội bộ. Tình trạng của đất nước hiện nay cũng sẽ khiến ông Tô Lâm hoặc bất kỳ ai lên nắm quyền tiếp theo đều sẽ nhận ra rằng họ không thể có được giải pháp cho những vấn đề của đất nước. Sự chống đối của các phe phái khác đối với những người cầm quyền như Tô Lâm sẽ làm cho bộ máy tiếp tục bị tê liệt.
Chế độ cộng sản vì vậy sẽ sụp đổ vì lý do nội tại khi sức sống và lẽ sống của nó đã không còn. Đây là kết cục tất yếu của một đảng đã quyết định tách rời chính mình khỏi dân tộc Việt Nam. Diễn biến trong những năm gần đây, cùng với hiện trạng của đảng cộng sản lúc này, đã xác nhận chế độ đang ở vào giai đoạn cuối cùng của tiến trình cáo chung.
Tổng Hợp
