Quần chúng sẽ không chỉ bất tín nhiệm với Tô Lâm và đảng Cộng Sản Việt Nam, chúng ta đang trong một tình trạng đáng báo động vì càng có nhiều người dân đã bỏ cuộc với đất nước và tìm đường đào thoát. Một tình trạng trầm trọng và không thể xem nhẹ!
Chu Tuấn Anh
Chỉ còn vài ba tháng nữa là năm 2025 sẽ chính thức qua đi, nhưng thế giới vẫn đang chìm trong một cuộc khủng hoảng sâu sắc. Nhiều nhà bình luận quan ngại rằng dân chủ đã không còn là chính thể chiếm đa số trên thế giới – đa số đã được thay thế bằng các thể chế nửa dân chủ, nửa độc tài dù vẫn duy trì quyền bầu cử – ứng cử dưới tình trạng hạn chế, đàn áp 1.
Hơn nữa, những nền dân chủ lớn đang trong một tình trạng khủng hoảng trầm trọng. Nước lãnh đạo thế giới dân chủ là Hoa Kỳ dưới thời của Donald Trump đã triệt thoái về dân chủ; tòa án bế tắc thực thi công lý, hai lưỡng đảng lớn (đảng Dân Chủ và đảng Cộng Hòa) hỗn loạn hoặc đầu hàng nhà độc tài, tình trạng suy giảm quyền lực của Quốc Hội và lạm dụng quyền lực hành pháp. Nền dân chủ lâu đời nhất châu Âu Liên Hiệp Anh chìm sâu trong cuộc khủng hoảng bất tín nhiệm với chính quyền đảng Lao Động Keir Starmer; đảng Reform của Nigel Farage có nhiều khả năng đánh bại cả đảng Bảo Thủ và Lao Động nếu cuộc bầu cử toàn quốc được tổ chức tại thời điểm hiện tại 2. Dường như nước Anh vẫn chưa thoát khỏi tình trạng khủng hoảng sau gần một thập kỷ phải xét lại sau Brexit. Tại Đức, Friedrich Merz loay hoay và không tạo được sự tín nhiệm với cử tri, đảng AfD đã đuổi rất sát nút 3. Tại Tây Ban Nha, đảng xã hội của Pedro Sánchez cũng lao vào bê bối tham nhũng. Tại Pháp, chính quyền của tổng thống Macron hẩu như sẽ mất quốc hội, gặp phải tình trạng bất tín nhiệm vì một tình trạng ngân sách – nợ công bê bối. Tại Đông Âu, các nước như Ba Lan, Tiệp Khắc, Hungary, Slovakia vẫn đang phải đấu tranh giữa lằn ranh dân chủ mẫu mực và dân túy.
Có một nét đậm buộc chúng ta phải đặt vấn đề:
- Nhìn quanh, thế giới dân chủ không còn một hình mẫu nào: những gì là mẫu mực dân chủ sẽ không thể được kể ra mà không gây tranh cãi.
- Cũng không có một nền dân chủ thế giới nào không đối mặt với tình trạng khủng hoảng, bất tín nhiệm.
Lý do lớn nhất là thế giới đang đứng trước những vấn đề phức tạp không thể có một câu trả lời giản dị, đặt ra trên từng quốc gia và vùng lãnh thổ. Một trong những vấn đề đáng kể nhất là tình trạng bất bình đẳng đã quá trầm trọng sau 2.5 thập kỷ kể từ khi thế giới bước vào thế kỷ mới.
Theo thống kê, top 1% người giàu nhất này sở hữu gần ½ tài sản thế giới và giàu hơn 95% nhân loại, trong khi top 10% người nghèo nhất chỉ sở hữu dưới 1% tài sản thế giới. Tùy vào mức độ, tình trạng bất bình đẳng một cách quá đáng này được đặt ra trên từng quốc gia trên thế giới 4 5.
Các chính thể dân chủ phương Tây duy trì quá lâu sự sai lầm của chủ nghĩa phóng khoảng khi lập luận rằng bất bình đẳng không những không có hại mà còn cần thiết để phát triển, vì “con sóng dâng trào sẽ nâng đỡ mọi con thuyền”. Nhưng lập luận này chưa bao giờ được kiểm chứng bằng thực nghiệm hay một lập luận nghiêm chỉnh nào ngoài tính chính đáng lịch sử của phong trào dân chủ hóa tại Liên Xô và Đông Âu và sự sụp đổ của chủ nghĩa Cộng Sản đạt cao trào vào năm 1989 mà giới lãnh đạo phương Tây đã lợi dụng triệt để. Thực sự thì không có điều gì có thể bào chữa cho hành động tiếp tay giúp các đại doanh nghiệp và các tỷ phú đô la nhận được mọi sự nâng đỡ, yểm trợ từ chính quyền nhưng phó mặc phần lớn quần chúng cho “bàn tay vô hình”.
Nhưng trong sinh hoạt dân chủ, khi mọi người đều có quyền bầu cử và mọi lá phiếu được nhìn nhận như nhau, quần chúng cũng đòi hỏi sự công bằng về tương quan – trọng lượng kinh tế. Mặt khác, quần chúng cũng cần được nâng đỡ về an sinh xã hội tương xứng với cách chính quyền đã nâng đỡ những người giàu có và thành công nhất trong xã hội. Sự bất mãn đã đến từ tương quan về lá phiếu – đại diện cho quyền tự do, dân chủ đã không phản ánh đúng mực về tương quan kinh tế – xã hội. Hậu quả là tấm phiếu dân chủ đã được sử dụng để chống lại thể chế hay bất tín nhiệm thể chế chính trị hiện tại. Các vấn đề nhập cư – di cư, Khoa học – Công Nghệ chỉ như củi khô được đổ vào lò lửa đang nóng rực. Mọi chính trị gia, chính đảng hay chính quyền đương nhiệm sớm trở thành mục tiêu của sự công kích và bất mãn ngay cả trước đó họ đã thắng lớn.
Năm 2019 đã đánh gục sự chính danh cuối cùng của chủ nghĩa tự do phóng khoáng. Kinh tế thế giới lần đầu tiên tăng trưởng chậm lại sau một giai đoạn toàn cầu hóa – đầu tư và sản xuất diễn ra sôi động. Trước đây tình trạng bất bình đẳng có thể được bù đắp bằng tự do di chuyển và sự linh động trong xã hội. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 cũng đã cướp đi sự linh động xã hội cuối cùng còn lại. Một cuộc khủng hoảng sức khỏe công cộng đã đẩy 97 triệu người vào cảnh nghèo đói cùng cực (ở mức 1.90 USD/ngày), 163 triệu người phải sống cầm cự ở mức 5.50 USD/ngày 6. Đại dịch đã đi qua nhưng kể từ đó nhu cầu xét lại triết lý kinh tế-chính trị vẫn còn nguyên vẹn.
Năm 2024 được coi là năm của các cuộc bầu cử lớn trên thế giới. Thời điểm này vô tình tạo ra một ngòi nổ cho những bất mãn, mâu thuẫn trong xã hội: người ta ban đầu đặt kỳ vọng vào sự thay đổi chính trị từ các cuộc bầu cử 7. Nhưng trong khi chính đảng và chính trị gia đắc cử vẫn còn đang loay hoay tìm cách gỡ rối vấn đề; bất mãn của quần chúng một lần nữa tức nước vỡ bờ và không còn chờ được một hạn kỳ bầu cử khác, làm leo thang cuộc khủng hoảng bất tín nhiệm và đôi khi là tình trạng bạo loạn – xung đột xã hội trong năm 2025. Tình trạng rối ren hiện tại vẫn tiếp diễn sau năm 2025 và kéo dài cho tới hết thập kỷ này.
Tình trạng này phản ánh một thế giới đang khẩn cấp trước những thay đổi! Cần phải nhớ những bước tiến về dân chủ cũng như sự trỗi dậy của chủ nghĩa cộng sản từ thế kỷ 19 bắt nguồn từ tình trạng bất bình đẳng xã hội gay gắt. Chủ nghĩa cộng sản có một lúc nhận được nhiều sự ủng hộ vì đã là tiếng nói kêu gọi xóa bỏ giai cấp, xóa bỏ bóc lột và bất bình đẳng. Chúng ta cần phải lạc quan vì ngày hôm nay, không có một chủ nghĩa độc tài nào còn có đủ sức vóc và trở thành một tiếng nói của thời đại hay một đối trọng của dân chủ. Dân chủ hiện đã mất đi một hình tượng mẫu mực nhưng cũng không có đối thủ đáng kể về ý thức hệ. Hơn nữa, mọi người đều đã đồng thuận những vấn đề lớn như bất bình đẳng, biến đổi khí hậu, toàn cầu hóa cần phải giải quyết trong thể chế dân chủ vì những vấn đề này gắn liền với quyền con người, đặc tính riêng biệt của dân chủ.
Thực vậy, một câu hỏi cần đặt ra là dân chủ sẽ tiến lên hay triệt thoái? Thực ra, những biến động thời điểm hiện tại không đánh gục dân chủ. Nó đặt ra một yêu cầu với từng quốc gia trên thế giới: thực thi những sinh hoạt dân chủ ở mức độ tối thiểu chưa đủ, dân chủ cần những nền tảng và nội dung xứng đáng với tầm vóc thời đại!
Tại khối các nền kinh tế mới nổi, tình trạng mâu thuẫn xã hội đã nổ ra tại Indonesia và đây sẽ là một trong những trường hợp điển hình nhất cần bàn để hiểu về cuộc khủng hoảng hiện nay. Ở Indonesia, người ta nổi dậy vì không chấp nhận tình trạng chính trị gia vừa làm nghị sĩ, nhưng lại vừa giữ những vị trí tại các doanh nghiệp. Mặt khác tình trạng ngân sách thất thu, thu ngân sách chỉ đạt khoảng 10% GDP, trong khi mặt bằng chung của OECD là 33.9% GDP. Nguyên nhân chắc chắn lỗ hổng đến từ hệ thống hành chính yếu kém, mối quan hệ chính trị giữa chính trị gia và doanh nghiệp. Khi chính quyền Indonesia không thu được thuế, hệ thống giáo dục-y tế thua kém với ngay cả các nước trong khu vực, họ đã tìm cách tăng thuế thu nhập của những người lao động làm công ăn lương, thu nhập vốn đã thấp và bấp bênh 8.
Quần chúng nổi loạn vì họ thấy chính giới Indonesia đã trở thành tay sai của tài phiệt hoặc những cố máy tham nhũng chính sách? Quần chúng nổi dậy vì họ ý thức được không có bất cứ một thứ dân chủ tử tế nào với một lớp chính trị gia bất xứng như vậy!
Chiến thắng với quá bán tại cuộc bầu cử toàn quốc 2024 đã không đảm bảo cho tương lai chính trị của tổng thống Prabowo Subianto. Đó không chỉ là một vấn đề kinh tế – xã hội thuần túy, đó là một vấn đề nền tảng quốc gia: Indonesia là một nước có dân số thứ tư thế giới, đứng trong G20 và có nhiều triển vọng tăng trưởng để bứt phá trong thập kỷ tới. Nhưng họ trước hết cần phải giải quyết một vấn đề nội bộ trong quốc gia để tăng trưởng – phát triển là cơ hội để mọi người đều đi lên và có chỗ đứng đồng đều, không thể trở thành cãi bẫy để đại đa số quần chúng rơi vào tình trạng tụt hậu vĩnh viễn.
Dù sao, chưa chắc tình trạng bất ổn này đã xấu với dân chủ Indonesia, vì Prabowo cũng ngấm ngầm củng cố quyền lực mình thông qua liên minh với quân đội. Đầu năm 2025, người ta đã lo lắng về kịch bản Prabowo dần đưa Indonesia về một chế độ quân phiệt mà hậu quả chúng ta đã thấy ở Myanmar hoặc tình trạng đảo chính liên miên ở Thái Lan, Mỹ Latin hay châu Phi. Những người biểu tình tại Indonesia tuy quá khích, nhưng chắc chắn không ai mong muốn nổi loạn để đưa đất nước trở lại quỹ đạo độc tài.
Ở một diễn biến khác, đất nước Nepal vốn hiền hòa bỗng nổi dậy vì tình trạng tham nhũng và cấm đoán mạng xã hội hội – thực thi quyền tự do ngôn luận. Rõ ràng chúng ta phải thận trọng với mọi bất ổn. Nhưng đây là thời điểm thuận lợi để tập hợp quần chúng. Quần chúng khắp nơi trên thế giới đang khao khát những thay đổi chính trị và lo lắng cho tương lai chung của đất nước, dân tộc.
Nếu được hướng dẫn đúng cách và tìm thấy tương lai một dự án chính trị từ một đối lập dân chủ có tầm vóc, chúng ta sẽ rút ngắn được thời gian rối ren này và thế giới sẽ nhanh chóng trở lại quỹ đạo bình ổn – phát triển. Bằng không, một tình trạng rối ren có thể kéo dài. Tuy nhiên, những chế độ độc tài còn lại trên thế giới cũng không miễn nhiễm với tình trạng chung của thế giới hiện tại. Lý do giản dị là họ hoàn toàn không phải là giải pháp cho những vấn đề phức tạp.
Ông Tô Lâm cố gắng đưa ra chính sách kinh tế tư nhân mà không hiểu rằng làm gì có kinh tế tư nhân nếu chế độ cộng sản Việt Nam cai trị như một lực lượng chiếm đóng, không nhìn nhận quần chúng là một tương quan lực lượng lớn nhất trong xã hội và cần có được quyền tự do – dân chủ. Hơn nữa, những mâu thuẫn xã hội tại Việt Nam về bất bình đẳng và độc quyền chính trị gay gắt hơn nhiều lần các xã hội dân chủ, công an trị và sử dụng bạo quyền đàn áp chỉ làm cho kịch bản bùng nổ bạo lực trong xã hội trở nên cao hơn bao giờ hết. Ở Việt Nam không chỉ có vấn đề tái phân phối tài sản, định hình một con đường phát triển hài hòa đồng đều; đất nước chúng ta còn phải giải quyết bài toán hòa giải một dân tộc đã là nạn nhân của nội chiến và những năm tháng bạo lực chính trị. Quần chúng sẽ không chỉ bất tín nhiệm với Tô Lâm và đảng Cộng Sản Việt Nam, chúng ta đang trong một tình trạng đáng báo động vì càng có nhiều người dân đã bỏ cuộc với đất nước và tìm đường đào thoát. Một tình trạng trầm trọng và không thể xem nhẹ!
Khi nói chuyện với lực lượng an ninh và đọc các bài viết của tuyên giáo, tôi ngạc nhiên về độ trễ của những gì họ nhận thức về thế giới. Vấn đề không phải là tiếp tục bảo vệ chế độ. Chúng ta không thể chống lại một sự thay đổi bằng cách vu cáo “dân chủ là nguyên nhân gây bất ổn cho đất nước”, hay “chỉ có duy trì độc tài – toàn trị cộng sản mới có ổn định – phát triển”. Chế độ cộng sản hiện giờ đã mất chức năng cơ bản hành chính của một chính quyền sau những cuộc thanh trừng chính trị, sáp nhập-tinh giản bộ máy. Ngay cả thành tích giả tạo về kinh tế-xã hội cũng sắp không còn có thể đem ra phô diễn vì mô hình kinh tế thị trường, định hướng Xã Hội Chủ Nghĩa đã hết phép – tình trạng kinh tế – tài chính vĩ mô của đất nước đang rất xấu. Nếu có bạo loạn và xung đột xã hội thì đảng Cộng sản Việt Nam là nguyên nhân chủ yếu và phải chịu trách nhiệm cho những gì họ đã gây ra.
Cố thủ bằng bạo quyền công an trị chỉ là kịch bản “diễn biến hòa bình” hẹp lại và nhường chỗ cho tình trạng bạo lực và những kịch bản tương tự Romania. Ông Tô Lâm phải được xem như một người đang gây hại cho ngay chính nội bộ đảng Cộng Sản Việt Nam. Ngay cả Trung Quốc cũng bắt đầu đặt ra vấn đề quyền lực của Tập Cận Bình và nguy cơ bùng nổ cách mạng màu, chế độ Cộng Sản Việt Nam và lực lượng an ninh – tuyên giáo vẫn tự tin họ có thể đứng vững trước cơn địa trấn chính trị này 9? Nếu Covid-19 đẩy cuộc khủng hoảng bất bình đẳng tại phương Tây và thế giới lên cao thì cũng không thể phủ nhận tình trạng bất bình đẳng Trung Quốc cũng tồn tại ở mức độ nghiêm trọng hơn rất nhiều; và phong trào giấy trắng cũng đã nổ ra khiến chính quyền Trung Quốc chao đảo ngay khi đại dịch vừa mới kết thúc và phần lớn thế giới đã trở lại quỹ đạo ổn định. Dù sao phong trào giấy trắng chỉ là một dấu hiệu cho những gì chưa thực sự bùng phát.
Sẽ rất sớm, họ sẽ hiểu sự lựa chọn chỉ có: lao đầu vào một kịch bản Romania hay ủng hộ một con đường dân chủ hóa trong hòa bình, đề cao tinh thần hòa giải dân tộc và tình huynh đệ mà thôi!
Chu Tuấn Anh
(09/09/2025)
Tham khảo
- Who Will Model Democracy Now? ↩︎
- Reform conference shows party’s growing ambition like never before ↩︎
- Germans are critical of Chancellor Merz and his government ↩︎
- Global inequality is huge — but so is the opportunity for people in high-income countries to support poor people ↩︎
- World’s top 1% own more wealth than 95% of humanity, as “the shadow of global oligarchy hangs over UN General Assembly,” says Oxfam ↩︎
- COVID-19 leaves a legacy of rising poverty and widening inequality ↩︎
- 2024: Year of elections ↩︎
- Shadow Economy, Corporate Evaders: Why Indonesia’s Tax Ratio Remains Low at 10% ↩︎
- Ông Tô Lâm và chế độ cộng sản có thể tiếp tục chống cự ? ↩︎
