Thế Giới Bước vào Giai Đoạn Địa Chấn Chính Trị và Cách Mạng? (Chu Tuấn Anh)

Tức nước vỡ bờ

Chứng kiến tất cả những gì xảy ra tại Nepal, chế độ Cộng Sản Việt Nam hoảng hốt đưa đội ngũ Tuyên giáo và Dư luận viên “đánh phá cách mạng màu” và “cách mạng Gen Z”. Nhưng bản thân chế độ nên coi chừng vì khi quá say mê trong những tuyên truyền dối trá của mình, họ sẽ nhầm lẫn giữa lối thoát và mối nguy.

Đầu tiên, các cuộc nổi dậy quần chúng đã xảy ra trong suốt chiều dài lịch sử thế giới và cũng xảy ra trong suốt chiều dài lịch sử Việt Nam với các phong trào khởi nghĩa nông dân. Từ cuối thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 18, các cuộc khởi nghĩa nông dân còn diễn ra lẻ tẻ. Nhưng đến nửa sau thế kỷ 18, có tới 400 cuộc khởi nghĩa nông dân lớn nhỏ chỉ trong vòng 50 năm ^{1 2}. Tình trạng bạo loạn, mất kiểm soát xã hội chỉ phản ánh một thực tế triều đình nhà Nguyễn đã đi đến giai đoạn mục ruỗng và buộc phải cáo chung. Hiện nay, chế độ Cộng Sản Việt Nam đã tích lũy đủ mọi mâu thuẫn, bất mãn để quần chúng tức nước vỡ bờ. Làm thế nào để vừa muốn cai trị trong đàn áp, duy trì thứ “khủng bố nội địa” với nhân dân, vừa muốn có “hòa bình” như lời Tuyên giáo đây? Làm sao để lên án “bạo loạn” khi chính chế độ Cộng Sản Việt Nam là lực lượng đang thi hành bạo lực chính trị?

Tất nhiên, những cuộc khởi nghĩa quần chúng vào các thế kỷ trước chỉ làm chế độ đương quyền thêm phần hỗn loạn, đất nước tê liệt; sự bất mãn đã không làm được gì để tránh khỏi một giai đoạn Pháp thuộc kéo dài gần một thế kỷ; nhưng vậy tại sao lại kêu gọi “chống diễn biến hòa bình?”. Một thay đổi chính trị trong ôn hòa, có những nội dung và tư tưởng rõ ràng là giải pháp cứu quốc duy nhất ở thời điểm hiện tại.

Cách mạng Gen Z?

Và cách mạng Gen Z thực chất là gì? Trong bài viết gần đây tôi đã trình bày rõ quyền con người là tư liệu lao động mới của thế hệ trẻ ³. Đặc biệt, các nền tảng mạng xã hội cùng nguồn dữ liệu khổng lồ là nguồn tài nguyên mới của nền kinh tế số (digital economy), dù nó chỉ có giá trị 0 trong con tính GDP truyền thống ^{4 5}.

Một thập kỷ toàn cầu hóa đã làm cho chủ nghĩa cộng sản chết hoàn toàn trong lòng thế hệ trẻ và những người đã bỏ nước đi lao động di cư. Họ chứng kiến một chân lý giản dị rằng thể chế dân chủ, cùng quyền con người là động lực chính của đổi mới-sáng tạo, khoa học kỹ thuật và nền kinh tế dịch vụ-công nghệ cao.

Trong khi giấc mơ công bình xã hội của chủ nghĩa cộng sản chỉ còn là một câu chuyện tuyên truyền rỗng tuếch, vì người ta chỉ nhìn thấy sự tham nhũng và tồi dở một cách quá đáng nơi các đảng Cộng Sản tại Nepal. Việc cấm toàn bộ các mạng xã hội là một hành động hoàn toàn điên rồ: nó chẳng khác nào tước đi quyền con người, vừa là tư liệu lao động của thế hệ trẻ và đất nước vừa đưa xã hội trở về thời kỳ sơ khai.

Người Nepal vốn hiền hòa và cam chịu như những sắc dân xung quanh dãy núi Himalaya hay các dân tộc Nam Á khác. Tôi đã chứng kiến những người dân Nam Á làm việc trong những điều kiện khổ cực nhất, bị chèn ép ở nước ngoài mà không một lời ca thán. Nhưng một khi họ đã nổi dậy, chế độ độc tài ngã nhào trong tức khắc!

Đâu là nguyên nhân sâu xa?

Nhưng dù sao vấn đề thế hệ trẻ hay Gen Z chỉ làm sâu sắc hóa những đòi hỏi trong xã hội; hành động cấm đoán mạng xã hội cũng chỉ là sự ngông cuồng và vô ý thức của những kẻ độc tài ngày càng cô lập. Những người trẻ là tương lai của đất nước và họ cũng là những người bế tắc nhất trước tình trạng bỏ lỡ cơ hội giáo dục vì lạm phát, thất nghiệp; hoặc phải làm những công việc thiểu phẩm chất, không tương xứng với trình độ học vấn. Ngay cả tình trạng kinh tế thế giới, được IMF mô tả là khủng hoảng lạm phát- nợ (nợ công ngấp nghé ngưỡng 100 GDP toàn cầu, tổng nợ thế giới 235% GDP toàn cầu) cũng chỉ là căn bệnh nền. Dù vậy nó đặt từng chính quyền quốc gia, từng gia đình và người dân vào tình trạng vô cùng khó khăn trong mưu sinh, và đổ vỡ tài chính.

Nhưng nhìn xa hơn, đó là một bế tắc triết lý chính trị đã không được giải quyết. Cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 đã đặt ra một vấn đề lớn chưa được giải quyết là tình trạng bất bình đẳng trên thế giới ngày càng quá đáng: 1% người giàu nhất sở hữu hơn 40% tài sản và giàu hơn 95% dân số còn lại. Tình trạng bất bình đẳng đặt ra trên từng quốc gia trên thế giới ở những mức độ nghiêm trọng khác nhau (được đo bằng hệ số Gini). Những người Nam Á (Sri Lanka, Bangladesh hay Nepal), hay các quốc gia Nam Đảo như Indonesia, Philippines đã nổi loạn là những người nghèo khổ nhất thế giới và đã sống quá lâu trong tình trạng nghèo khổ. Những người dân Nepal trung bình vẫn sống với mức thu nhập dưới 5 USD/ngày. Indonesia nằm trong khối nền kinh tế G20 nhưng cũng không có ý nghĩa nhiều với hàng triệu dân nghèo phải làm những công việc gia công, với thu nhập bấp bênh, còn Philippines vẫn đối mặt với tình trạng bất bình đẳng, xã hội bấp bênh-nghèo đói, chất lượng sống kém dù đã có dân chủ một thời gian dài.

Sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, thế giới vẫn kiên trì với chủ nghĩa phóng khoáng và đã không thống nhất được một mô hình kinh tế-chính trị phù hợp trong từng quốc gia và một thể chế tài chính-toàn cầu hóa trên quy mô toàn cầu đúng đắn để đặt bình đẳng, liên đới xã hội thành một ưu tư thường trực.

Mặt khác, họ cũng đã chỉ nổi dậy sau khi mọi con đường khác đã hoàn toàn bế tắc. Vào năm 2010, phong trào Mùa Xuân Ả Rập đã nổi lên trước những bất mãn về kinh tế, chính trị.  Đáng tiếc, phong trào này chỉ kết thúc với sự trở lại của các chủ nghĩa độc tài còn hung bạo hơn. Bởi vì phong trào toàn cầu hóa và chủ nghĩa thực tiễn đã thực sự cứu nguy cho các lượng lượng độc tài.

Sau phong trào mùa xuân Ả Rập, thay vì lựa chọn nhập cuộc để thay đổi chính trị; người ta chọn con đường di cư, xuất khẩu lao động. Chúng ta có những con số thống kê biết nói. Hơn 2 triệu người người Nepal đã di cư để lao động tại nước ngoài, đóng góp 11 tỷ kiều hối- tương đương với hơn 26% GDP và nhiều hơn cả vốn ODA và FDI cộng lại ⁶. Trong năm 2024 có tới hơn 312,000 người Sri Lanka bỏ nước đi lao động ở nước ngoài ⁷. Bangladesh đứng thứ 6 trong số những quốc gia có người lao động di cư lớn nhất thế giới ⁸. Trong đó, một quốc gia đã phải trải qua nạn chảy máu chất xám và lao động kinh hoàng thời gian gần đây là Myanmar dù không thể có những con số thống kê cụ thể.

Mặt khác, sức mua của nền kinh tế (tượng trưng cho sự giàu có trong xã hội) được thay thế bằng những thị trường tiêu dùng nước ngoài như châu Âu, Hoa Kỳ thông qua con đường xuất khẩu hàng hóa. Việc làm trở lại sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008- nhưng không phải công việc có phẩm lượng cao, mà những công việc gia công, lao động thô sơ rẻ mạt. An sinh xã hội được thay thế bằng “linh động xã hội”, “nền kinh tế phi chính thức” mà thực chất là tình trạng xã hội tạm bợ. Có thể kinh tế đã tăng trưởng rất nhanh, nhưng giấc mơ chuyển mình, sung túc trong thập kỷ mới đã tan vỡ ngay từ khi nó mới bắt đầu vào năm 2010. Đáng tiếc là khối các nước Nam Á, Đông Nam Á chỉ có những chế độ tham nhũng, cùng đội ngũ chính trị gia bất tài- họ đã tự mãn trước tốc độ phát triển kinh tế mà bỏ qua vấn đề lớn của thời đại!

Những hy vọng về đổi thay chỉ được biết đến như cuộc khủng hoảng nhập cư tại châu Âu, chủ nghĩa khủng bố trở lại, cuộc khủng hoảng nhập cư, chủ nghĩa dân túy dâng trào; xung đột, tình trạng vi phạm, tội ác nhân quyền trầm trọng và không có một chế tài hiệu quả, nội chiến và nghèo đói vẫn thường trực tại Trung Đông và Phi Châu, trong đó tiêu biểu nhất là cuộc khủng hoảng y tế- sức khỏe tâm lý trong đại dịch Covid-19 và chiến tranh Nga-Ukraina. Một cuộc khủng hoảng khác mà chúng ta đã quá chậm trễ cần phải kể đến là Biến đổi khí hậu. Nếu nhìn lại, phải kết luận là thế giới ngày nay chỉ hỗn loạn vì người ta hoảng hốt khi Hoa Kỳ từ nhiệm lãnh đạo thế giới. Thực tế, thế giới đã có 15 năm hoại loạn và bấp bênh vì thiếu tư tưởng chính trị kể từ năm 2020 dù kinh tế thế giới vẫn phình to theo đà toàn cầu hóa.

Khối châu Á-Thái Bình Dương và Ấn Độ (theo một góc độ nào đó là cả thế giới) đang bùng cháy vì vấn đề đã đặt ra tại cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 đã không được trả lời bằng một giải pháp tương xứng. Nhưng chắc chắn rằng lần này sẽ không có chính trị gia phương Tây nào ngạo nghễ tuyên bố rằng sẵn sàng bắt tay với độc tài như Obama tại Cairo, cũng không có một chính trị gia nào có thể lấy quyết định cứu nguy tài phiệt trước tiên và để cho quần chúng tự sinh tự diệt như chính quyền Hoa Kỳ đã làm trong cuộc khủng hoảng tài chính.

Có thể quy mô còn lớn hơn chúng ta nghĩ

Nhưng cũng cần cảnh giác quy mô của cơn địa chấn chính trị này lớn hơn nhiều so với những gì chúng ta nghĩ. Chắc chắn mọi quốc gia sẽ phải đối mặt với cơn địa chấn chính trị này ở những mức độ khác nhau. Nhưng theo ý kiến của tôi, những gì tồi tệ nhất có thể xảy ra với Trung Quốc khi mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã hoàn toàn phá sản; và thời điểm Trung Quốc khủng hoảng sẽ là thời điểm cao trào nhất của cơn địa chấn này.

Theo một thống kê của tờ Economist, có 12,000 cuộc biểu tình diễn ra từ tháng 6-2022, và có 2,500 cuộc biểu tình đã diễn ra trong 6 tháng đầu năm 2025, tăng 73% so với cùng kỳ năm ngoái ⁹. Đúng là những cuộc biểu tình này phần lớn tập trung vào những vấn đề kinh tế giữa nông dân – người bị thu hồi đất, người mua nhà – chủ đầu tư, nhưng nó cũng phản ánh một xã hội đã bế tắc mà chính quyền tê liệt, không còn giải quyết được những mâu thuẫn trong xã hội. Mặt khác, người ta cảm tưởng chế độ Cộng Sản Trung Quốc còn mạnh vì nó không có một đối lập và một giải pháp; nhưng thực sự, chế độ đó cũng đang tồn tại lay lắt như nhà Mãn Thanh đầu thế kỷ 20 trước cuộc cách mạng Tân Hợi.

Cũng cần lưu ý Trung Quốc đã từng là đồng minh của những chế độ độc tài khắp khu vực châu Á-Thái Bình Dương thông qua dự án Vành Đai Con đường và những khoản vay nóng để đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và GDP. Quả thực, thứ Trung Quốc đã xuất khẩu thành công là tham nhũng và các thủ thuật làm suy yếu sự minh bạch, trách nhiệm giải trình sang thế giới đang phát triển.

Nhưng cho đến nay, khả năng đó đã không còn theo đà triệt thoái của đế chế Trung Hoa. Cụ thể Iowa Institute ghi nhận cam kết vốn vay của Trung Quốc cho các nước thu nhập thấp chỉ còn ở mức dưới 4.5 tỷ USD vào năm 2023. Vốn cho vay ròng (hiệu số của nguồn vay mới và nguồn tiền thu từ nghĩa vụ trả nợ) về mức âm 5 tỷ USD ¹⁰. Trước đó, Trung Quốc đã cho thế giới đang phát triển vay 1.3 ngàn tỷ USD và từ năm 2016 họ cho vay nhiều hơn IMF, World Bank, 22 nước thuộc CLB Paris cộng lại ¹¹. Trung Quốc đã cấp phát tín dụng bừa bãi như vậy vì họ đã lợi dụng vai trò công xưởng của thế giới để vay vốn và cho vay ngược lại các nước đang phát triển.

Trong những năm gần đây, Trung Quốc cũng đã tiến hành truy thu nợ và thanh lý dự án Vành Đai-Con Đường một cách rất gắt gao và cũng là một phần của nguyên nhân của tình trạng khó khăn và bùng nổ bất mãn tại khắp khu vực châu Á-Thái Bình Dương, Trung Á và Phi Châu.

Nhưng khi khủng hoảng không thể tiếp tục che giấu, có lẽ Trung Quốc sẽ là tâm chấn của những cuộc chính biến khổng lồ đã từng xảy ra nhưng phong trào Thái Bình Thiên Quốc hay cuộc cách mạng Tân Hợi. Chúng ta thấy Tập Cận Bình cũng đã thay đổi khi chuyển hướng kêu gọi phát triển kinh tế tư nhân, thân thiện với đầu tư sau một thập kỷ thi hành chính sách thù dịch với các nhà đầu tư nước ngoài và đàn áp kinh tế tư nhân; hay cố gắng kích cầu tiêu dùng nội địa. Một số người trong phe Quân đội thậm chí còn muốn loại bỏ Tập Cận Bình và trở lại một giai đoạn Cái Tổ- Xét Lại. Nhưng chắc chắn, dù có làm gì tầm này Trung Quốc cũng không ngăn chặn được một cơn bão chính trị đang kéo đến rất gần.

Đảng viên chế độ Cộng Sản Việt Nam cần phải ý thức rằng đất nước chúng ta cũng nằm trong tâm bão của cơn địa chấn này. Chúng ta có mọi yếu tố để làn sóng bất mãn tức nước vỡ bờ: chúng ta đã sống trong tình trạng thu nhập thấp và trung bình thấp trong thời gian quá lâu với thân phận một nước gia công-xuất khẩu, chúng ta cũng có nạn lao động di cư- chảy máu chất xám. Chúng ta cũng theo đuổi mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và vô tình bị kéo theo quỹ đạo của Trung Quốc. Tình trạng tín dụng-vay nợ trong nước đang rất xấu vì phát triển xây dựng-đầu tư công ồ ạt, Vingroup cũng có thể sụp đổ giống như Ever Grande. Hơn nữa, chế độ cộng sản Việt Nam đã làm chúng ta chia rẽ và đẩy đất nước vào khủng hoảng công lý xã hội thông qua đàn áp chính trị-nhân quyền và nạn cướp đất.

Riêng với đảng Cộng Sản Việt Nam, họ đã tự đặt mình vào một tai họa kinh hoàng khi đưa một người như Tô Lâm trở thành lãnh tụ tối cao của chế độ. Tô Lâm vốn không có những hiểu biết căn bản về thế giới, cũng không đủ năng lực để nhìn thấy những gì sẽ xảy ra trên thế giới này. Khi cầm quyền, Tô Lâm đã hứa hẹn “thiên đường” về một Kỷ Nguyên Vươn Mình của dân tộc, nhưng tình hình sắp tới sẽ là “địa ngục”. Mặt khác, Tô Lâm thi hành bạo lực về mọi mặt trong xã hội để tiến hành xây dựng chế độ công an trị và dọn đường cho phe Hưng Yên cầm quyền tuyệt đối.

Có lẽ lời hứa hoang tưởng và hành động vụng dại đó đó là khởi nguồn  cho một thảm kịch rất lớn nếu không có sự cảnh giác và ngăn chặn. Những kịch bản Romania, kịch bản bạo loạn kinh hoàng hơn Sri Lanka, Bangladesh hay Nepal có thể xảy ra trong thời gian tới. Chúng ta tuy cần rất cảnh giác với một kịch bản bạo loạn sẽ gây những đổ vỡ, tổn thương vĩnh viễn cho đất nước. Nhưng chế độ Cộng Sản Việt Nam không nên lấy “hòa bình” mà chế độ cấp phát là một điều kiện để ngã giá thêm một vài năm tồn tại lay lắt. Mọi giai đoạn của thế giới đều biến động rất dữ dội. Thế giới vẫn đã đi lên dù Chủ nghĩa Phát Xít nhất thời thắng thế, chiến tranh thế giới thứ II nổ ra. Thế giới hiện nay dù có biến động đến đâu thì khoa học kỹ thuật, trí tuệ nhân tạo và nền kinh tế tri thức vẫn tăng trưởng một cách chóng mặt, hợp tác quốc tế và hội nhập vẫn đang dần trở lại. Chủ nghĩa độc tài sẽ không thoát khỏi số phận bị đào thải dù họ có làm gì đi chăng nữa!

Tuy nhiên, đất nước hoàn toàn không cần thay đổi trong bạo loạn. Chúng ta hoàn toàn có thể chuyển tiếp dân chủ trong hòa bình thông qua con đường dân chủ đa nguyên dựa trên tinh thần hòa giải dân tộc và thể chế đại nghị tản quyền. Điều quan trọng là liệu những người cộng sản có hiểu được thông điệp này và ý thức được đâu là mối nguy, đâu là lối thoát không mà thôi!

Chu Tuấn Anh

(22/09/2025)

Tham khảo

1. Khởi nghĩa Nông Dân Thế kỉ 18 ↩︎
2. 50 năm, có 400 cuộc khởi nghĩa chống triều đình nhà Nguyễn ↩︎
3. Con đường dân chủ đa nguyên là giải pháp cho một tình trạng khẩn cấp quốc gia ↩︎
4. Người cộng sản hãy từ bỏ “Vành đai – Con đường” trong chính mình ↩︎
5. Ngôn ngữ, nền tảng để đi vào Kỷ nguyên mới không thuộc về Đảng Cộng Sản Việt Nam ↩︎
6. Nepal on the Right Track to Achieve Cost-effective Remittance Transfers ↩︎
7. Sri Lanka sees highest record of overseas employment in 2024 ↩︎
8. World grows with 281 million migrants; Bangladesh is the 6th ↩︎
9. The surprising nature of protest in China ↩︎
10. Peak repayment: China’s global lending ↩︎
11. The rise of China as an international lender ↩︎