Xung đột giữa Israel và Iran
Trong những ngày vừa qua, thế giới đã nổi sóng trước cuộc không kích của Israel vào Iran. Đây đều là hai nước lớn trong khu vực: Israel là nước dân chủ và thân phương Tây trong khối Trung Đông, còn Iran có mọi tiềm năng trở thành một nước lớn nếu lựa chọn dân chủ hóa. Lần này, cả Israel và Iran đã lựa chọn đối đầu trực diện một phần vì vai trò của Hoa Kỳ như một nhà lãnh đạo thế giới đứng ra dàn xếp những xung đột khu vực, thế giới đã không còn; một phần là vì những tổ chức ngoại vi của Iran như nhóm phiến quân Hezbollah, hay Hamas đã suy yếu rõ rệt. Rõ ràng khi một siêu cường đóng vai trò bình ổn đã triệt thoái và một cuộc chiến ủy nhiệm đã không còn khả dĩ thì một cuộc đối đầu trực tiếp là điều không quá bất ngờ.
Tất nhiên, chúng ta không có lý do gì để ủng hộ chế độ độc tài Iran. Dù có một bộ máy hành chính để giải quyết những vấn đề hành chính, sau cuộc cách mạng Hồi Giáo năm 1979 Iran đã là một chế độ thần quyền đặt luật Hồi Giáo hà khắc làm triết lý để điều hành và toàn trị xã hội. Mọi quyền lực chính trị, hay thậm chí những vấn đề đạo đức được quyết định độc đoán bởi Ali Khamenei và một bộ máy cảnh sát đạo đức đồ sộ chỉ để đàn áp những người bất đồng chính kiến hay thậm chí là phụ nữ không ăn mặc theo đúng luật Hồi Giáo. Một chế độ bất nhân, và có liên hệ với khủng bố như vậy rõ ràng không có lý do gì để chúng ta ủng hộ cả. Mặt khác, Do Thái (Israel) là một chính quyền dân chủ dù còn nhiều tật nguyền nhưng tôn trọng lá phiếu dân chủ và tôn trọng những quyền con người căn bản.
Tuy vậy, về mặt quan hệ quốc tế, chúng ta không thể cổ võ hành vy dùng vũ lực và những cáo buộc vô căn cứ để tấn công Iran mà mục đích chính của họ là tranh giành ảnh hưởng khu vực một cách ích kỷ. Vấn đề Iran vi phạm chương trình hạt nhân và những lo ngại là có thực; tuy vậy chưa có một bằng chứng nào dù là được kết luận bởi IAEA (International Atomic Energy Agency), tình báo phương Tây, hay được phần lớn các nước trong khu vực chia sẻ là Iran có ý đồ phát triển vũ khí hạt nhân. Bất cứ một luật sư hay trọng tài quốc tế nào cũng sẽ kết luận Do Thái đang vi phạm luật quốc tế, và đó là một hành vi không thể chấp nhận.
Tôi có suy nghĩ rằng Do Thái sẽ không nhắm tới việc lật đổ chế độ thần quyền tại Iran, dù quả thực họ mong muốn đánh sụp đổ đất nước Iran, vốn đã trong một tình trạng kinh tế đã rất kiệt quệ và bất mãn dâng cao. Tuy nhiên, trong ngắn hạn điều đó không những không làm suy yếu Ali Khamenei, ngược lại đặt người dân Iran vốn thân phương Tây vào thế chống phương Tây, chắc chắn sẽ chỉ củng cố quyền lực của Ali Khamenei và chế độ thần quyền Iran. Nhu cầu “đoàn kết” để chống lại ngoại bang vô tình củng cố sức mạnh cho một chế độ sắp chết và chẳng còn một tính chính đáng nào. Nhưng ngay cả khi xung đột này đánh đổ chế độ thần quyền Iran, nó cũng sẽ gây ra sự hỗn loạn và gây phương hại cho phong trào dân chủ hóa bất bạo động mà những người trí thức, nhà đấu tranh Iran đang vun đắp- dù dài hơi nhưng chắc chắn sắp có kết quả.
Xung đột sẽ dẫn đến một kết quả nào
Tuy vậy, vượt qua sự ngắn hạn- những cuộc xung đột này sẽ khiến thế giới nhận diện ra rằng dân chủ là chìa khóa duy nhất để mở ra một Trung Đông ổn định và giàu mạnh. Sẽ không có vấn đề xung đột giữa Do Thái và Iran nếu Iran chấp nhận một tiến trình dân chủ hóa để chấp nhận dân chủ, các quyền con người phổ quát, và tách bạch giữa tôn giáo và chính quyền. Do Thái cũng phải giải quyết vấn đề đặt lại Do Thái Giáo từ quốc giáo trở thành một tôn giáo bình đẳng với các tôn giáo khác, nói một cách khác là chấp nhận dân chủ đa nguyên; và phải chấp nhận mở rộng quyền dân chủ bao gồm quyền ứng cử và bầu cử cho những người Palestine là công dân Israel. Và những nhà nước độc tài hay những thế lực có xu hướng độc tài ngay cả trong những nước dân chủ sẽ bị nhận diện như những thành phần chống lại hòa bình và thịnh vượng chung của thế giới. Nhận thức đó sẽ chỉ là một động lực của làn song dân chủ thứ tư sẽ quét sạch mọi lực lượng độc tài còn lại trên thế giới này.
Một cuộc xung đột khác cần kể đến
Cuộc xung đột biên giới giữa Thái Lan và Campuchia cũng cần được bàn tới dù nó ở một quy mô nhỏ hơn và có nhiều phần là trình diễn- dù thế nó cũng đang dẫn tới những tai hại bất ngờ. Campuchia đòi cấm nhập khẩu một số mặt hàng dân dụng và dịch vụ viễn thông từ Thái Lan và có thể dẫn đến thiệt hại hàng tỷ đô la cho cả hai bên, những hoạt động thương mại và trao đổi giữa hai nước đứng khựng lại. Chúng ta thấy nguyên nhân chính của cuộc xung đột là lực lượng quân đội Thái Lan đang vùng vẫy và tìm một lý do để tồn tại, trong khi đó gia đình Hunsen cũng thổi phồng làn song dân túy và dân tộc cực đoan để củng cố quyền lực thế phiệt của gia tộc mình.
Pnom Penh (Campuchia) 18/6/2025 Biểu tình ủng hộ quân đội ở biên giới Thái Lan
Người ta cũng thất vọng nghe cuộc điện đàm giữa nhà lãnh đạo hai bên mà thủ tướng Paetongtarn Shinawatra xưng hô chú-cháu với Hunsen. Bà Paetongtarn đã chỉ coi mình là người đại diện cho một gia tộc và nhóm tài phiệt để đối thoại với một gia đình tài phiệt khác, và nữ thủ tướng Thái Lan đã không nhìn thấy mình là một nhà lãnh đạo quốc gia. Kể từ sau khi giải tán đảng Tiến Bước, lực lượng đã chiến thắng cuộc bầu cử năm 2023, lực lượng tài phiệt đã đưa một nữ thủ tướng xinh đẹp, ôn hòa lên làm một biểu tượng hình ảnh. Dù vậy, cho đến nay thì bà Paetongtarn đã không xoa dịu được phe thủ cựu quân đội, và cũng chẳng đại diện cho một nhu cầu dân chủ ngày càng dâng cao. Bà đã thất bại thê thảm trước một scandal chính trị tầm phào.
Người ta cũng nhìn thấy triển vọng những xung đột và bất ổn chính trị đó không đặt ra nếu cả Thái Lan và Campuchia tham gia vào lộ trình dân chủ hóa một cách thành thực và quả quyết. Thái Lan đã thực sự có thể có một tầm vóc khác cả về kinh tế và ảnh hưởng nếu họ dứt khoát hơn trong dân chủ hóa kể từ đầu thế kỷ 21. Campuchia chắc chắn sẽ có một tương lai rất bất định vì bị Trung Quốc bỏ rơi khi việc giải thể chương trình Vành đai-Con đường là điều tất yếu.
Thế giới đang chọn lọc và xét lại
Trong một thế giới chọn lọc và xét lại, người ta sẽ nhận diện rằng sự bất ổn đến từ những lực lượng độc tài hoặc có xu hướng độc tài trong xã hội dân chủ, dù là độc đảng, độc tài cá nhân, gia đình trị, chế độ tài phiệt, những chế độ quân phiệt, công an trị, hoặc những chế độ thần quyền, vv. Một tiến trình đào thải các chế độ độc tài đang kéo đến rất nhanh chóng.
Nhiều người an ninh Việt Nam thường nói với tôi rằng Việt Nam vẫn có hòa bình, ổn định và phát triển dưới chế độ Cộng Sản Việt Nam. Tuy vậy, hòa bình là một trạng thái hầu hết khối các nước Ấn Độ, và châu Á-Thái Bình Dương đã đạt được. Nếu có một yếu tố gây ra bất ổn và cản lại đà phát triển của Việt Nam thì đó chỉ là chế độ độc tài đảng trị mà Việt Nam đang duy trì. Chế độ Cộng Sản Việt Nam cũng sẽ không thoát khỏi một cuộc xét lại và bị nhận diện trong giai đoạn chuyển tiếp về trật tự thế giới mới này:
(1) Trước tiên, chúng ta sẽ có vấn đề hội nhập với một thế giới đã rất khác sau khi phong trào toàn cầu hóa xô bồ và chủ nghĩa thực tiễn chấm dứt. Một kết quả nào trong cuộc đàm phán thương chiến cũng không thể giúp chế độ giải quyết vấn đề hội nhập. Vì hội nhập với thế giới đòi hỏi chấp nhận quả quyết những giá trị tiến bộ phổ quát trong đó có Quyền con người được nhìn nhận trong Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người và hai công ước dân sự-chính trị, và kinh tế- xã hội đính kèm.
(2) Thứ hai, những tình hình rất mới của kinh tế- tài chính vĩ mô thế giới như khủng hoảng nợ công sẽ đạt 100% GDP toàn cầu vào cuối thập kỷ này, những cơ chế tài chính mới khiến nợ quốc gia ngày càng phức tạp và khó nhận diện (một mặt giúp các chế độ độc tài che giấu tình trạng nguy ngập, một mặt khiến cho nhiều vấn đề chỉ được công khai khi đã quá trầm trọng), cuộc khủng hoảng về thương mại, vv sẽ khiến những chế độ đã không thể cải tổ vì tham nhũng rơi vào tình trạng nguy ngập. Ở Việt Nam, chúng ta có thêm vấn đề thể chế- buộc phải giải tán chế độ không còn cải tổ được để thiết lập một chế độ mới dân chủ và lương thiện.
(3) Thứ ba, việc không chấp nhân dân chủ hóa, và kiên quyết đặt quyền lực kinh tế-chính trị trong tay đảng viên đảng CSVN và bè đảng của họ khiến cho chính quyền Việt Nam dù là ai lãnh đạo cũng không thể động viên mọi trái tim và khối óc người Việt Nam để tái thiết lại đất nước. Những chính sách kinh tế tư nhân, hay khoa học công nghệ sẽ sớm phá sản; và nó còn phá sản nhanh hơn vì sự vụng về và thiển cận của ông Tô Lâm- người lãnh đạo hiện tại của chế độ.
(4) Cuối cùng là hòa giải và vấn đề khôi phục công lý cho những nạn nhân của đất nước Việt Nam vì lý do độc tài chính trị: Chế độ Cộng sản Việt Nam cũng không thể thực hiện được điều này khi họ đã nợ máu và đã chống lại hòa giải, hòa hợp thành thực và bất dung với công lý quá lâu. Nhưng vấn đề hòa giải dân tộc lại là điều tiên quyết để đất nước đi lên trước khi chúng ta kịp có một thành tựu khiêm tốn nào. Cố gắng khôi phục công lý cho những người dân oan, nạn nhân đàn áp tôn giáo- chính trị là cố gắng quan trọng nhất để đưa đất nước đi vào một tình trạng ổn định và đồng thuận tối thiểu để đi vào một Kỷ nguyên dân chủ.
Chế độ Cộng Sản Việt Nam đã bị nhận diện; và dù có bất cứ sự mời gọi, thái độ nào từ các nước phương Tây; những khó khăn và nguy ngập vẫn sẽ đến và đánh đổ chế độ trong hỗn loạn nếu họ tiếp tục thủ cựu, và những cơ hội vươn mình chỉ thực sự có được nếu đó là một lộ trình dân chủ hóa lương thiện. Sẽ không có một lối thoát nào cho chế độ ngoài lối thoát trở thành một tác nhân dân chủ hóa. Chúng ta không nên nhìn những bất ổn chính trị, xung đột hiện tại để bi quan cho rằng làn sóng dân chủ hóa đang suy yếu, hiểu đúng một bối cảnh quốc tế và vấn đề của thời đại chỉ khiến những người ủng hộ dân chủ hiểu được rằng thời điểm của chúng ta sắp đến và chúng ta sẽ chỉ đấu tranh cho dân chủ ngày càng công khai và cởi mở hơn về mặt lập trường. Vấn đề sẽ chỉ đặt ra là chúng ta sẽ phải đứng giữa những lựa chọn nào: một nền dân chủ tạm bợ hay dân chủ đa nguyên, chấp nhận duy trì thù hận hay chấp nhận hòa giải dân tộc, một chế độ tổng thống hay một thể chế đại nghị đem đến một nền dân chủ ổn định và lành mạnh.
Chu Tuấn Anh
