Nhìn lại hành trình của nhân loại, ta thấy rằng mọi bước tiến bền vững đều bắt đầu bằng một thay đổi trong nhận thức về con người. Khi con người được nhìn như chủ thể tự trị chứ không là công cụ, mọi thiết chế xã hội đều phải điều chỉnh theo. Chính vì thế, nền văn minh khai sáng không thể tách rời khỏi ý thức về phẩm giá và tự do. Khoa học, nghệ thuật, kinh tế, chính trị tất cả chỉ có ý nghĩa khi quy về con người. Một xã hội có thể giàu mạnh mà vẫn chưa văn minh, nếu nó chưa học được cách tôn trọng cá nhân.
Tự do và phẩm giá không chỉ là hai khái niệm đạo đức, mà là hai cột trụ tinh thần giữ cho nền văn minh khỏi đổ vỡ. Khi con người quên rằng mình có phẩm giá, họ dễ dàng trở thành công cụ của bạo lực. Khi họ quên rằng người khác cũng có phẩm giá, họ biến mình thành kẻ áp bức. Tự do chỉ thật sự bền vững khi nó gắn với lòng bao dung; và lòng bao dung chỉ có ý nghĩa khi nó được bảo vệ bởi tự do.
Thế giới ngày hôm nay vẫn còn nhiều vùng tối, nơi tự do bị giới hạn và phẩm giá bị chà đạp. Nhưng chính điều đó càng cho thấy sức mạnh bất khả kháng của khát vọng. Tự do có thể bị trì hoãn, nhưng không thể bị dập tắt, bởi nó là phần bản năng cao quý nhất của con người: được sống đúng với chính mình. Mọi nỗ lực chối bỏ phẩm giá sớm muộn sẽ dẫn đến khủng hoảng, không phải vì người bị áp bức vùng lên, mà vì chính kẻ áp bức đánh mất ý nghĩa tồn tại của mình.
Tự do và phẩm giá không phải món quà của lịch sử; chúng là kết quả của hàng triệu năm đau khổ. Chừng nào con người còn dám tự hỏi về ý nghĩa đời sống, còn biết xấu hổ trước dối trá, còn cảm thấy đau trước bất công, thì chừng đó hành trình khai sáng vẫn tiếp tục. Văn minh nhân loại, suy cho cùng, không được đo bằng những tòa nhà cao tầng hay công nghệ hiện đại, mà bằng mức độ con người hiểu và tôn trọng lẫn nhau. Đó là lý do tại sao tinh thần Hòa Giải được phát minh và trở thành triết lý điều hành Quốc gia.
Bởi vậy những người đã hiểu thấu được tinh thần Hòa Giải như anh Nguyễn Duy Niệm (Tôn Trọng Khác Biệt, An Khang, Khải Nguyên) lại có thể điềm nhiên như vậy trước những nghịch cảnh.
Trần Khánh Ân
(18/10/2025)
