Donald Trump và sự co cụm trở lại của nước Mỹ (Việt Hoàng)

Hiện tượng Donald Trump

Có lẽ trong lịch sử nước Mỹ không có tổng thống nào được nói đến nhiều như Donald Trump. Những người ủng hộ và chống đối Trump chia thành hai phe và không ai thuyết phục được ai. Để giải thích hiện tượng Donald Trump thì không thể dùng lý lẽ thông thường vì ông là một sản phẩm của nước Mỹ trong một thời điểm bất thường.

Tính cách và đạo đức của Trump thế nào thì ai cũng biết. Nếu hỏi ông ấy làm thế nào để trở thành tỉ phú cho dù phá sản đến 6 lần hay đánh gôn, gái gú hoặc diễn hài… thì có lẽ ông ấy rất giỏi nhưng về chính trị thì Trump biết rất ít. Ví dụ mới nhất đây là ông đã ba lần nói rằng ông ấy rời Alaska để trở về Mỹ sau khi tổ chức thượng đỉnh với Putin. Ông ấy không biết Alaska là lãnh thổ của Mỹ.

Chính trị cũng như bao nhiêu nghề nghiệp khác, phải học hỏi và nghiên cứu trong nhiều năm. Cả cuộc đời Trump dành để kiếm tiền chứ không phải dành cho các hoạt động chính trị. 

Chính trị là những nỗ lực tranh đấu cho một lý tưởng đẹp, cho công bằng, lẽ phải và sự thật, vì vậy những người làm chính trị ngoài kiến thức ra phải có một tâm hồn quảng đại, một tấm gương đạo đức để mọi người nhìn vào. Nếu Trump chỉ là một doanh nhân hay một diễn viên thì tất cả những cái xấu của ông đều có thể bỏ qua vì có xấu thế chứ xấu nữa thì cũng không ảnh hưởng đến quá nhiều người. Nhưng là một nguyên thủ quốc gia thì câu chuyện hoàn toàn khác. Bất cứ một hành vi khiếm nhã hay lời nói sai sự thật nào của Trump cũng làm cho uy tín của nước Mỹ xói mòn. Uy tín và danh dự là thứ khó xây nhưng dễ phá ‘mua danh ba vạn, bán danh ba đồng’. Uy tín của nước Mỹ có được sau 80 năm xây dựng đang bị Trump hủy hoại nhanh chóng.

Một câu hỏi mà nhiều người vẫn không tìm được câu trả lời là vì sao Trump được bầu làm tổng thống đến hai lần ? Vì sao khối người ủng hộ Trump vẫn không suy giảm ? Một thăm dò dư luận Mỹ sau cuộc gặp thượng đỉnh giữa Trump và Putin cho biết vẫn có 38% người Mỹ ủng hộ Trump. Con số này chỉ giảm 2% so với các cuộc thăm dò trước đó. Tất nhiên số người Mỹ phản đối Trump cũng đã lên đến 60%.

Có lẽ Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên là tổ chức chính trị nói về Trump sớm nhất và nhiều nhất, ngay từ khi ông mới là ứng cử viên của đảng Cộng Hòa ra tranh cử nhiệm kỳ một, năm 2016. Tất cả những gì chúng tôi nói đều đúng với thực tế diễn ra. Phải giải thích hiện tượng Trump trên khía cạnh văn hóa và tâm lý chứ không phải đúng – sai hay tốt – xấu.

Truyền thống co cụm của nước Mỹ

Người Mỹ gọi nước Mỹ là ‘Tân thế giới’ hay ‘thế giới mới’ bởi vì đó là thế giới riêng của những người vì lý do tôn giáo, bị đàn áp hay bị ruồng bỏ ở Châu Âu từ bỏ quê hương đi tìm một vùng đất mới. Nước Mỹ ban đầu từng là thuộc địa của đế quốc Anh cũng như Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan… Chính phủ các nước đó vẫn luôn cố gắng áp đặt hệ thống luật pháp hà khắc lên các vùng đất Mỹ thuộc quyền kiểm soát của họ. Dần dần người Mỹ đã ý thức được sức mạnh và quyền tự do của họ nên đã đứng dậy chống lại. Cuộc chiến đấu của người Mỹ nhằm thoát khỏi thân phận thuộc địa của đế quốc Anh đã kết thúc thắng lợi vào ngày 4/7/1776 để trở thành Hợp Chúng Quốc Hoa Kỳ.

Sau khi được tự do vì rũ bỏ được những luật lệ hà khắc cũ từ Châu Âu, cộng thêm tinh thần cởi mở phóng khoáng và nhất là nhờ những nhà lãnh đạo chính trị kiệt xuất đồng thời cũng là những nhà tư tưởng lớn (những người cha lập quốc) mà nước Mỹ đã nhanh chóng vươn lên thành một cường quốc. Dù vậy bản chất co cụm hay độc lập của người Mỹ vẫn giữ nguyên. Họ chỉ muốn nước Mỹ là của riêng họ, họ không muốn can thiệp hay dây dưa với thế giới bên ngoài nước Mỹ, nhất là với Châu Âu mà họ gọi là ‘lục địa già’.

Thế chiến Một (1914 – 1918) nước Mỹ chỉ tham gia vào năm cuối cùng (1917) sau khi các tàu hàng của Mỹ bị hải quân Đức tấn công. Thế chiến Hai (1939-1945) Mỹ chỉ nhập cuộc năm 1941 sau khi bị Nhật bất ngờ tấn công vào Trân Châu Cảng (Hawai).

Sau hai cuộc chiến đó các nước Châu Âu hoàn toàn kiệt quệ. Đế quốc Anh phải nhường lại vai trò lãnh đạo thế giới cho Mỹ. Cuộc chuyển giao này hoàn toàn diễn ra trong hòa bình vì đế quốc Anh đã kiệt sức. Nên nhớ rằng trong lịch sử, khi thay đổi ngôi vị bá chủ thế giới thì chiến tranh tất yếu phải xảy ra. Sử gia Graham Allison gọi đó là ‘bẫy Thucydides’.

Phong trào di dân đến Mỹ 

Ngay trước khi thế chiến Hai nổ ra thì đã bắt đầu có làn sóng di cư sang Mỹ để trốn chạy chế độ phát xít Đức. Nhà bác học nổi tiếng Albert Einstein là một ví dụ. Sau chiến tranh nền kinh tế Mỹ chiếm hơn 52% trọng lượng của cả thế giới vì vậy người dân Châu Âu cũng như khắp thế giới đổ xô đến Mỹ để tìm kiếm thành công. ‘Giấc mơ Mỹ’ chỉ là những giấc mơ thành công cho cá nhân chứ không phải cho cả cộng đồng.

Nước Mỹ cũng nhận thấy dòng người nhập cư vào Mỹ mang theo nhiều trí tuệ, kiến thức và một động lực mạnh mẽ khiến nước Mỹ ngày càng tăng trưởng, giàu có và hùng mạnh. Từ đó Mỹ bắt đầu tung tiền để ‘săn lùng’ trí tuệ của nhân loại. Những người có học vấn và trình độ xuất sắc trên khắp thế giới được Mỹ chào mời với những hợp đồng hấp dẫn hay với học bổng toàn phần từ các trường đại học danh giá. Việc Mỹ ‘mua’ giáo sư Ngô Bảo Châu hay cấp học bổng toàn phần cho các sinh viên xuất sắc nhất của Việt Nam là một ví dụ.

Mặt trái của phong trào di dân đó là gây bất mãn cho những người Mỹ da trắng ở vùng nông thôn. Sự thành công nhanh chóng của những người di dân (ví dụ Elon Musk) và sự hãnh tiến cũng như cuộc sống xa hoa của họ đã gây ra phẫn nộ cho nhiều người Mỹ. Họ cho rằng đất nước Mỹ là của họ, được cha ông họ dựng nên chứ không phải của những người nhập cư đến sau. Mặc dù cuộc sống của họ khá hơn trước rất nhiều nhưng so với một bộ phận người nhập cư thì là một trời một vực. Nước Mỹ đang thay đổi về xã hội và chủng tộc. Nếu đầu thế kỷ 20 tỉ lệ người Mỹ da trắng và da màu là 80/20 thì nay chỉ còn 58/42 và tỉ lệ này sẽ thay đổi lớn trong một hai thập kỷ tới.

Sự phẫn nộ của người Mỹ da trắng 

Khẩu hiệu tranh cử của Trump ‘làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại’ được nhiều người Mỹ ủng hộ vì họ muốn nước Mỹ trở lại như xưa, khi người da trắng làm chủ đất nước và những người da màu chỉ là công dân hạng hai. Những người Mỹ da trắng đã vô cùng phẫn nộ khi đảng Dân Chủ xát muối vào vết thương của họ khi đưa những người da màu lên làm tổng thống, phó tổng thống, bộ trưởng và nhiều vị trí quan trọng khác trong bộ máy chính quyền. Các chính trị gia Mỹ đã không cố gắng giải thích cho người dân Mỹ về phong trào di dân đến Mỹ, những ưu điểm cũng như khuyết điểm của chúng. Nước Mỹ đã không cố gắng ‘hòa giải và hòa hợp dân tộc’ bằng những chính sách an sinh xã hội như giáo dục và y tế miễn phí cho mọi người dân hay cơ hội thăng tiến cho tầng lớp bình dân và mức đóng góp nhiều hơn của những người giàu có…

Trump không phải là một chính trị gia thực sự nên thay vì cố gắng để hàn gắn nước Mỹ thì ông đã lợi dụng sự uất ức của người Mỹ da trắng để kiếm phiếu. Trump càng đập phá nước Mỹ thì những người ủng hộ ông càng thích. Họ thà sống trong một nước Mỹ nghèo khó nhưng đó là nước Mỹ của họ chứ không phải nước Mỹ như bây giờ. Trump từng tự tin khi nói rằng ông ta có ra đại lộ số 5 và bắn chết người thì vẫn không mất một phiếu bầu nào. Thực tế đúng là như vậy. Có người đặt câu hỏi : Không lẽ hơn 70 triệu người Mỹ bầu cho Trump đều sai cả hay sao ? Họ không những sai mà thực sự là họ đang ‘nổi điên’. Không thể có sự hợp lý khi người ta đang nổi giận. Người Việt có câu ‘giận quá mất khôn’. Người Đức đã bầu Hitler lên cầm quyền năm 1933 là một ví dụ.

50 năm, một tiến trình co cụm tất yếu của nước Mỹ 

Co cụm và biệt lập là truyền thống của nước Mỹ. Họ bị phải cầm cờ, bị phải làm lãnh đạo thế giới dân chủ sau thế chiến Hai. Tiến trình co cụm trở lại của Mỹ đã bắt đầu cách đây đúng 50 năm bằng việc bỏ rơi Việt Nam Cộng Hòa. Sau trận Mậu Thân (1968) và thành cổ Quảng Trị (1972) thì quân đội của Bắc Việt đã suy yếu nghiêm trọng. Chỉ cần một cố gắng nhỏ là duy trì viện trợ cho Việt Nam Cộng Hòa thì miền Nam đã không mất. Nhưng Mỹ vẫn bỏ chạy. Năm 2021 Mỹ lại tiếp tục bỏ rơi 40 triệu người Afghanistan bằng một cuộc tháo chạy trong hỗn loạn dù không hề bị Taliban tấn công.

Năm 2025 Mỹ lại tiếp tục bỏ rơi Ukraine, một nước dân chủ đang gồng mình chống lại cuộc xâm lược của một nước độc tài lớn hơn nhiều lần là nước Nga của Putin. Trump đã cắt hết viện trợ cho Ukraine. Không những thế Trump đang gây sức ép buộc Ukraine phải từ bỏ những vùng đất mà Nga đã chiếm đóng và không cho Ukraine gia nhập NATO. Ukraine và các nước Châu Âu phải hạ mình năn nỉ Trump vì cho đến bây giờ và nhiều năm tới, Mỹ vẫn là một siêu cường số một của thế giới trên nhiều lãnh vực như công nghệ thông tin, kinh tế và quốc phòng. Trong thời gian ngắn Châu Âu vẫn còn phụ thuộc vào vũ khí Mỹ và quan trọng hơn cả là Châu Âu đang níu kéo để Trump không phá vỡ liên minh Bắc Đại Tây Dương (NATO). 

Trump có hai quân bài khá quan trọng khiến Châu Âu phải lo lắng đó là dừng bán vũ khí cho Liên Hiệp Châu Âu (EU) để EU viện trợ cho Ukraine, hai là Trump có thể đơn phương hủy bỏ cấm vận và trở lại hợp tác bình thường với Nga như cũ. Việc Mỹ không bán vũ khí cho đồng minh và bình thường hóa quan hệ với một quốc gia xâm lược, nghe qua có vẻ rất khó và vô lý nhưng với Trump thì không gì là không thể.

Việc nước Mỹ dưới thời Donald Trump rút khỏi Hiệp ước Paris về Biến đổi khí hậu, tổ chức Y tế thế giới, Hội đồng nhân quyền Liên Hợp Quốc, UNESCO và nhiều tổ chức quốc tế khác cho thấy sự co cụm của nước Mỹ. Nước Mỹ đã thực sự từ nhiệm vai trò lãnh đạo thế giới dân chủ. 

Việc Mỹ sẽ còn tiếp tục can thiệp vào thế giới trong thời gian tới cũng như đang can thiệp vào Ukraine chỉ là quán tính của một siêu cường. Mỹ không muốn và cũng không xứng đáng để lãnh đạo thế giới. Điều đáng nói là cách Mỹ từ nhiệm vai trò đó. Trump đã làm cho nước Mỹ mất hết thiện cảm với thế giới khi co cụm lại theo một cách rất thô bạo. Việc Donald Trump đắc cử tổng thống Mỹ đã đánh dấu một trang sử mới của nhân loại, một trang sử không còn một siêu cường nào lãnh đạo thế giới. Đó cũng là câu trả lời cho câu hỏi mà nhiều người thắc mắc là ai sẽ thay thế Mỹ lãnh đạo thế giới. Từ nay trở đi sẽ không có quốc gia nào làm lãnh đạo thế giới nữa. Không chỉ Mỹ co cụm mà Trung Quốc cũng đã co cụm sau khi đạt được một số thành công nhất định. Nước Nga sẽ tan rã sau cuộc chiến xâm lược Ukraine. Trong khi chờ Trung Quốc suy yếu và Nga tan rã thì thế giới sẽ chia thành hai cực, một bên là phe dân chủ và một bên là phe độc tài. Sau khi Trung Quốc và Nga suy yếu thì đồng thuận dân chủ sẽ là áp đảo trên thế giới, khi đó Liên Hợp Quốc sẽ được cải tổ sâu sắc và toàn diện để trở thành một cơ chế quốc tế có thực quyền chứ không còn ‘hữu danh vô thực’ như hiện nay.

Hậu quả và bài học cho Việt Nam 

Nghiên cứu về tình hình thế giới trong đó có Mỹ là một công việc bắt buộc của một tổ chức chính trị. Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào thế giới nên phải hiểu rõ về thế giới. Tô Lâm và ban lãnh đạo ĐCSVN không ý thức được sự nghiêm trọng của vấn đề. Họ không hề biết những ngày tháng rất đen tối đang chờ họ ở phía trước. Khi Mỹ co cụm lại thì Việt Nam không còn là ưu tiên trong kế hoạch bao vây và cô lập Trung Quốc. Mọi sự ưu ái dành cho Việt Nam từ Mỹ sẽ kết thúc. Đầu tư của các công ty Mỹ vào Việt Nam sẽ giảm dần. Hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ ngày càng gặp nhiều rào cản bất lợi.

Các nhà hoạt động dân chủ Việt Nam từ nay trở đi không còn hy vọng tìm được sự giúp đỡ của Mỹ. Nhân quyền là một thứ quá mơ hồ và xa xỉ đối với Donald Trump. Từ nay trở đi phong trào dân chủ Việt Nam chỉ có thể dựa vào chính nội lực của mình thay vì trông chờ vào sự ủng hộ của Mỹ.

Hai bài học cho Việt Nam đó là phải nói không với chế độ tổng thống. Đây là một tiến trình tự nhiên khi chuyển đổi từ chế độ quân chủ sang chế độ dân chủ. Về cơ bản, tổng thống cũng có quyền lực gần như một ông vua nhưng là một ông vua có kiểm soát chứ không phải toàn quyền quyết định mọi chuyện như dưới chế độ phong kiến. Dưới chế độ tổng thống thì các chính đảng mất hết nội dung. Hai đảng Cộng Hòa và Dân Chủ của Mỹ chỉ là bộ máy gây quỹ và tranh cử chứ không phải là một chính đảng thật sự như ở các nước theo thể chế ‘dân chủ đại nghị và tản quyền’ như Đức, Anh, Nhật, Úc, Canada và các nước Bắc Âu. Các vấn đề lớn của nước Mỹ đã không được thảo luận, mổ xẻ và giải quyết nên sự bất mãn của người dân Mỹ ngày càng lớn dần và hậu quả của nó là Donald Trump đã đắc cử tổng thống Mỹ đến hai lần.

Bài học thứ hai đó là những người tranh đấu cho dân chủ cần có kiến thức về chính trị và tư tưởng chính trị, được thể hiện bằng một dự án chính trị cho đất nước. Nước Mỹ giàu có và hùng mạnh nhưng chính trị quá tụt hậu so với sự phát triển của kinh tế. Trung Quốc và Nga là hai đế quốc rộng lớn và hùng mạnh nhưng vì thể chế độc tài nên sự suy thoái và tan rã của họ là điều không thể tránh khỏi.

Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên là một tổ chức chính trị có nguyện vọng xây dựng một thể chế chính trị dân chủ thật sự cho Việt Nam nên chúng tôi đã dành phần lớn thời gian để nghiên cứu và học hỏi về chính trị. Chúng tôi cho rằng một tổ chức chính trị dân chủ thực sự phải là một tổ chức có đội ngũ và một dự án chính trị khả thi cho đất nước.

Việt Hoàng 

(1/9/2025)