Charles Aznavour có vị trí đặc biệt trong cuộc đời của họa sĩ Hom Nguyen và mẹ của ông, một phụ nữ Việt đến Pháp sau năm 1954. Họ đều là người nhập cư “với những khó khăn, nhưng có một khát khao, một chút điên rồ, giống như Aznavour”, ca sĩ gốc Armenia. Năm 2024, chính Hom Nguyen vẽ bộ tem cây cổ thụ làng nhạc Pháp nhân 100 năm ngày sinh. Ngày 05/10/2025, toàn bộ bẩy tác phẩm, dụng cụ sáng tác của nghệ sĩ sinh năm 1972 được đưa vào bộ sưu tập cố định của Bảo tàng Bưu Chính (Musée de la Poste).
Bưu điện cũng giữ một vị trí quan trọng đối với mẹ của Hom Nguyen. Ông kể lại trong cuốn tự truyện Ma vie d’Hom (Cuộc đời của Hom, NXB Robert Laffont, 2025) : “Thư từ là sợi dây liên lạc duy nhất giữa bà với gia đình ở Việt Nam. Mỗi tháng một lần, bà viết thư cho anh trai trên những tờ giấy rất mỏng để tiết kiệm bưu phí…” (tr. 95).
“Mẹ” là người “truyền cảm hứng” cho thành công của một Hom Nguyen ngày nay. Bà đẹp, là người nhập cư không nói tiếng Pháp, làm mẹ đơn thân, bà bươn trải để nuôi con nhưng số phận lại buộc bà nằm liệt giường quá sớm, khiến cậu con trai trở nên “già trước tuổi”, phải nói dối và dối lòng mình để tự “vẽ” ra một điều kiện sống bình thường như những người khác :
(…) Tôi từng đến những bữa tiệc nơi những người giàu có hơn tôi kể về cuộc sống tuyệt vời của họ. Tôi từng khốn khổ, nhưng tôi không muốn thừa nhận ; tôi ghét bị phán xét. Vì vậy, tôi đã phải dùng đến những lời nói dối, chỉ để tồn tại như họ”. (tr. 85)
Hội họa đã giúp Hom tìm được tự do, tìm được khoảng trời riêng để trút tâm sự, để thoát khỏi thế giới thực. Từ tự học, mày mò phát minh những kỹ thuật mới, không ngại mạo hiểm, Hom Nguyen tạo được phong cách riêng “táo bạo, giàu cảm xúc”, “nổi tiếng với phong cách bốc đồng và những bức chân dung khổ lớn, nắm bắt được chiều sâu cảm xúc của con người thông qua màu sắc”, theo đánh giá của trang Artsper. Và để có được thành công này, theo Hom :
“May mắn không tồn tại ; tôi là sự kết hợp của ý chí, tham vọng và sự chăm chỉ”. (tr. 180)
RFI Tiếng Việt đã phỏng vấn họa sĩ Pháp gốc Việt nhân dịp anh ra cuốn tự truyện La Vie d’Hom (Cuộc đời của Hom).
RFI : Trong cuốn tự truyện La vie d’Hom (Cuộc đời của Hom), anh không ngại kể lại những khó khăn, vất vả, kể cả những “tội lỗi” nhỏ thời niên thiếu. Nhưng chính những trải nghiệm và cuộc sống đó đã làm anh nhân văn hơn, dễ thấu hiểu những người yếu thế hơn. Trong cuốn tự truyện, anh cũng trích dẫn một câu nói của mẹ anh là “phải tự vạch con đường cho mình và đừng dừng lại”. Anh đã tìm con đường đó như thế nào ?
Hom Nguyen : Trước tiên, tôi nghĩ là chúng ta không thể dừng lại. Tôi bắt đầu từ nguyên tắc đó, với lời khuyên của mẹ tôi : “Hãy tự vạch con đường cho mình và đừng dừng lại, con bị dồn vào chân tường nhưng con vẫn phải đi, phải luôn tiến lên phía trước”. Tôi nghĩ mẹ tôi nói đúng bởi vì nếu do dự thì chúng ta bị dừng lại. Và tôi đã không do dự. Mẹ tôi và tôi đã trải qua quá nhiều khó khăn nên đối với bà, việc tiến lên phía trước và không bao giờ dừng lại là điều thực sự quan trọng.
Mẹ tôi đã truyền cho tôi khát khao và động lực đó, vượt qua khuyết tật của bà, bởi vì bà bị liệt nửa người. Bà đến Pháp lành lặn, sau đó bị tai nạn ô tô. Có lẽ qua tai nạn đó, qua những vết thương của bà, bà đã truyền cho tôi khát khao được tiến xa hơn nữa, đưa mẹ tôi và tôi đến những nơi khác, như kiểu để có thể thoát khỏi cuộc sống lúc đó.
Khi có một người mẹ khuyết tật như mẹ tôi, đáng tiếc là bà không còn nữa, thì từ rất nhỏ, mới chỉ 6-7 tuổi, tôi đã biết là có nhiều việc phải làm. Thế là khi mới 10, 12 tuổi, tôi đã trưởng thành hơn những đứa trẻ khác bởi vì tôi chăm sóc mẹ. Tôi làm những việc như tháo túi chất thải để đổ vào nhà vệ sinh, tôi xoay người mẹ để vệ sinh hàng ngày cho bà, tôi giúp mẹ ăn uống. Tất nhiên là chúng tôi có một điều dưỡng viên do Nhà nước giúp đỡ, nhưng buổi tối thì tôi ở bên chăm sóc mẹ. Cho nên tôi đã trưởng thành rất sớm, việc đó giúp tôi tiến nhanh hơn, hiểu cuộc sống sớm hơn những người khác ngay khi còn rất trẻ.
RFI : Chính những khó khăn đó đã thôi thúc anh đến với vẽ và anh đã tìm thấy một thế giới khác thông qua hội họa. Điều gì đã thôi thúc anh biến hội họa thành sự nghiệp nghệ thuật ?
Hom Nguyen : Tôi nghĩ hội họa giúp tôi giải phóng bản thân, được mơ mộng, được kể một câu chuyện, bởi vì tôi không hẳn “văn hay chữ tốt”, tôi không đọc nhiều lắm. Vẽ là một lợi thế đối với tôi, bởi vì đó là cách tôi thể hiện bản thân theo kiểu mộng mơ, nói một chút về những gì tôi cảm thấy qua những gì được nghe, được thấy và tự nhủ rằng đó cũng là một kiểu thoát ly để nhìn thấy một thế giới tốt đẹp hơn thông qua hội họa.
Và thế là ở nhà, tôi vẽ ! Ở trường, tôi cũng vẽ ! Tôi khá mộng mơ bởi vì cuộc sống ở nhà đã rất, rất khó khăn, cho nên ở trường, tôi giải phóng bản thân, không thực sự nghĩ về bất cứ điều gì khác, thậm chí có thể nói rằng tôi gần như thoát khỏi nó. Tôi tách được khỏi nó. Tôi vẫn luôn như vậy. Việc đó giúp tôi tồn tại, để tự nhủ rằng có thể làm điều gì đó trong cuộc đời mình. Qua hội họa, tôi cảm thấy như mình đang tìm lại được một niềm hạnh phúc nào đó, bởi cuộc sống ở nhà vốn dĩ rất khó khăn. Không hẳn là tôi chăm học hơn, nhưng tôi chắc chắn là cần thay đổi cuộc sống hàng ngày nhờ vẽ. Tôi nghĩ mình vẫn luôn làm như vậy, từ lúc còn nhỏ.
RFI : Khi còn nhỏ, anh lui tới bệnh viện nơi mẹ anh được điều trị thường xuyên đến nỗi mỗi khi rời khỏi đó, anh cảm giác như được tự do và được giải thoát !
Hom Nguyen : Đúng vậy. Tôi thường xuyên đến bệnh viện nơi mẹ tôi điều trị. Từ khi còn rất nhỏ, tôi vẫn tới đó với dượng tôi, vào mỗi cuối tuần, vào buổi tối sau giờ học. Việc rời khỏi bệnh viện, theo một cách nào đó, cho phép tôi tự do. Sống ở bệnh viện là một gánh nặng bởi vì bệnh viện thường không dành cho trẻ em. Và chứng kiến cảnh mẹ mình bị thương trong một vụ tai nạn xe hơi, không có gì kinh hoàng hơn việc nhìn thấy bà trong tình trạng nguy kịch, nằm trên giường bệnh, không thể cử động. Bị liệt nửa người có nghĩa là từ xương chậu đến bàn chân, hoàn toàn không có cảm giác gì. Vậy nên, khi còn nhỏ, tầm 6, 7, 8, 10 tuổi, đến bệnh viện là đồng nghĩa với việc gặp mẹ sau hết ca phẫu thuật này đến ca phẫu thuật khác, ghép da ở mông để giúp bà có được khuôn mặt ổn hơn. Điều đó không dễ dàng gì !
Đối với tôi, bệnh viện khắc nghiệt đến mức khi ra khỏi đó, tôi cần tìm sự giải thoát ở một điều gì đó khác. Vẽ giống như một lối thoát. Tôi giải phóng bản thân khỏi rất nhiều thứ. Tôi cần thay đổi thế giới của mình và nói về con người tôi, hoặc có thể là những điều khác. Vẽ và hội họa là tự do thực sự đối với tôi.
RFI : Và sau khi trải qua những tháng năm khó khăn đó, anh đã tình nguyện dạy vẽ cho nhiều bệnh nhân nhi ở Bệnh viện Pitié-Salpêtrière, anh thấy hình ảnh của mình qua những đứa trẻ đó !
Hom Nguyen : Đúng vậy, tôi đã trải qua tất cả những năm tháng đó. Một ngày nọ, có người hỏi tôi rằng tôi có muốn dạy vẽ cho trẻ em không, một số em bị rối loạn nhân cách, bị tâm thần phân liệt, ví dụ có một câu bé nhưng tự nhận tên là Stéphanie (tên của con gái), tôi nghĩ chắc cậu bé có chút thay đổi trong tâm trí. Trong chừng mức nào đó, tôi thấy mình cũng từng giống như vậy. Lúc học tiểu học, tôi thấy các bậc phụ huynh đến trường đón con. Mẹ tôi không đến trường. Và tôi đã nói dối vì muốn bảo vệ bản thân và mẹ tôi. Tôi nói rằng mẹ tôi là thợ phụ trong một tiệm làm tóc, trên thực tế bà bị tàn tật nặng, nằm ở nhà. Lời nói dối đó đã giải phóng tôi. Và hội họa thực sự đã cho tôi sự tự do để mơ về những điều khác ngoài cuộc sống hiện tại của tôi ở nhà.
Tôi tìm thấy điểm tương đồng ở những đứa trẻ này. Và khi thấy mình ở đó, cùng với giáo sư chuyên ngành Cohen, phụ trách khu vực dành cho thanh thiếu niên của Bệnh viện Pitié-Salpêtrière, tự nhiên tôi muốn giúp các em và giúp cả chính mình. Và suốt năm đó, tôi đã dạy vẽ, rất nhiều em được cấp bằng tốt nghiệp, bởi vì đó là một cơ hội tuyệt vời để giúp đỡ chúng tôi, cho họ, và tôi nghĩ là cho cả tôi nữa. Trải nghiệm đó đã thực sự giúp tôi được mở mang hơn, giúp tôi hiểu những người trẻ tuổi khác. Họ cũng hiểu được những điều khác thông qua tranh của tôi, cũng như tranh của họ.
RFI : Anh cũng còn có những dự án khác ở Việt Nam nữa bởi vì anh cũng đã nhắc đến Việt Nam trong cuốn sách ?
Hom Nguyen : Vâng, tôi có những dự án khác và chúng vẫn đang được giữ kín. Thực ra, có rất nhiều, rất nhiều triển lãm ngẫu nhiên ở Việt Nam. Tôi cũng có cơ hội được lên trang bìa và một bài trong tạp chí của Vietnam Airlines, hãng hàng không quốc gia Việt Nam. Điều đó rất quan trọng đối với tôi, giúp nhắc lại tuổi thơ của tôi, về chia sẻ, về chúng ta, những người Việt Nam. Và tôi rất, rất tự hào về điều đó. Tất nhiên, sẽ có những triển lãm khác ở Việt Nam.
RFI : Gần cuối tự truyện, anh viết “Hom ngày nay muốn sống trong bình yên, thanh thản. Hạ cánh nghĩa là tìm thấy niềm vui trong những điều giản dị nhất. Dành thời gian cho con cái”. Nổi tiếng thế giới, công tác thường xuyên, liệu có lúc nào anh tự hỏi : Mình đang ở đâu ? Hoặc là mình cần một lịch trình làm việc bớt áp lực hơn hoặc chậm lại để tập trung vào bản thân hoặc những dự án thiện nguyện khác, dành thêm thời gian cho các hiệp hội ?
Hom Nguyen : Tôi nghĩ là mình luôn có thời gian. Tôi dành thời gian cho nhiều việc. Tôi từng lùi lại một bước nhưng không hẳn tận hưởng được việc đó. Tôi nghĩ mình đang dành thời gian để hình thành ý tưởng và nhất là để trau chuốt chúng. Dĩ nhiên, tôi vẫn đang tham gia nhiều triển lãm và dự án với trẻ em, đặc biệt là trẻ em ở Việt Nam, cho đến ngày hôm nay. Không phải là tôi kìm hãm lại mà thực ra là tôi đang dành thời gian để hiểu rõ hơn về các dự án của mình. Năm nay là một năm then chốt. Tôi sẽ phải chuẩn bị cho rất nhiều triển lãm quốc tế, chắc chắn là cả ở Việt Nam. Và tôi sẽ chỉ tập trung vào việc chuẩn bị chúng tốt hơn.
RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn họa sĩ Hom Nguyen.
Thu Hằng thực hiệnHom Nguyen : Tỏa sáng trong hội họa từ khó khăn tuổi thơ
Nguồn: RFI Tiếng Việt
