Chào các bạn.
Vào ngày 3 tháng 7 vừa qua, tổng thống Mỹ Donald Trump đã thông báo rằng hai nước Việt Nam và Hòa Kỳ đã đạt được một thỏa thuận về thương mại và thuế quan 1. Mặc dù các chi tiết vẫn chưa được công bố nhưng theo lời Trump thì Việt Nam sẽ mở toang thị trường cho hàng hóa của Mỹ với mức thuế bằng không. Ngược lại, hàng Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ sẽ chịu thuế từ 20 đến 40%, tùy theo nguồn gốc của hàng hóa 2.
Câu hỏi đặt ra ở đây là thỏa thuận này có lợi hay có hại cho Việt Nam?
Một thỏa thuận thương mại tốt trước hết phải là một thỏa thuận dựa trên nền tảng công bằng và đôi bên cùng có lợi. Nhưng để đạt được một thỏa thuận như vậy thì phải mất rất nhiều thời gian bởi vì nó liên quan đến quyền lợi của hàng triệu người và vô số ngành nghề. Một thí dụ là Việt Nam phải mất 12 năm đàm phán trước khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) 3. Tuy nhiên, với việc cả hai nước đi đến thỏa thuận chỉ sau ba tháng, thì chúng ta có thể tạm kết luận rằng đây không phải là đàm phán mà chỉ thuần túy là nước Mỹ đưa ra các yêu sách còn Việt Nam thì chấp nhận vô điều kiện. Chính Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế Nhà Trắng đã gọi đây là thỏa thuận một chiều và tuyệt vời 4. Một khi thỏa thuận này có hiệu lực thì hàng Việt Nam sẽ rất khó cạnh tranh với hàng Mỹ, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp.
Chúng ta cũng nên nhớ rằng vào đầu tháng tư, sau khi Trump công bố mức thuế đối ứng, tổng bí thư Tô Lâm đã ngay lập tức gọi điện cho Trump và đề nghị hai nước cùng giảm thuế về 0% 5. Sở dĩ Tô Lâm phải sốt sắng thỏa hiệp với Trump là vì chính quyền cộng sản đã để cho kinh tế Việt Nam lệ thuộc quá đáng vào ngoại thương. Chỉ riêng hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ đã có giá trị bằng 30% GDP 6. Chế độ tự hào là Việt Nam có các ngành công nghiệp tỷ đô như dệt may, đồ gỗ, hay điện tử nhưng lại ko xây dựng được hệ sinh thái riêng cho những ngành này mà phụ thuộc hoàn toàn vào Trung Quốc từ máy móc, hàng hóa phụ trợ, cho tới linh kiện lắp ráp 7. Trong dự án chính trị Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai, Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên đã nói rằng thị trường nội địa bao giờ cũng quan trọng hơn hoạt động xuất nhập cảng 8. Với 100 triệu dân, nước ta là một thị trường rất lớn và sự trao đổi giữa những người Việt Nam với nhau tự nó đã là một động cơ kinh tế vô cùng quan trọng.
Mặc dù vậy, dư luận viên của chế độ vẫn ca ngợi thỏa thuận này là một thành công dựa trên một thực tế là các nước khác vẫn chưa đạt được thỏa thuận với Mỹ và do đó họ sẽ phải chịu mức thuế cao hơn Việt Nam 9. Nhưng tại sao họ vẫn chưa đạt được thỏa thuận? Bởi vì như tôi đã nói, để đi đến một thỏa thuận chấp nhận được cho cả hai bên thì phải mất rất nhiều thời gian đàm phán. Hơn nữa, Nhật Bản, Canada, hay Ấn Độ đều là những nước dân chủ, nếu chính quyền của họ chấp nhận những thỏa thuận một chiều như Việt Nam đã làm thì dân chúng sẽ phản ứng rất dữ dội và họ sẽ mất chính quyền.
Nhưng trên hết là các nước đó biết rằng lợi thế đứng về phía họ chứ không phải Trump bởi vì nhiều hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ lại đến từ chính những công ty của Mỹ như điện thoại Iphone hoặc giày Nike 10. Những sản phẩm này bắt buộc phải được sản xuất ở nước ngoài bởi vì mức lương của người Mỹ quá cao. Do đó, những người bị thiệt hại trước hết từ chính sách thuế của Trump lại chính là người dân Mỹ cũng như các công ty của Mỹ. Chính quyền Canada đã cho đặt các bảng quảng cáo tại Mỹ với nội dung “Thuế quan là thuế đánh vào túi tiền của người Mỹ” 11. Chính Trump đã thừa nhận đàm phán với EU, Canada, hay Nhật Bản rất khó khăn và phải dời hạn chót đàm phán từ ngày 9/7 sang 1/8 12 (từ phút 5 trở đi). Và chúng ta cũng nên biết rằng phần lớn các doanh nghiệp xuất khẩu tại Việt Nam là của nước ngoài, thí dụ như Samsung. Do đó, trong cuộc chiến thuế quan này thì quyền lợi của Việt Nam cũng là quyền lợi của Hàn Quốc hay Nhật Bản. Đáng lẽ Việt Nam phải phối hợp với các nước này cũng như với khối ASEAN để tìm một giải pháp chung thay vì luồn lách.
Nói tóm lại, thỏa thuận thương mại vừa được công bố là một bất lợi cho cho các công ty Việt Nam trong việc cạnh tranh với các công ty Mỹ. Còn nó có đem lại lợi thế cho Việt Nam so với các nước khác trong việc xuất khẩu sang Mỹ hay không thì chúng ta sẽ có câu trả lời trong thời gian tới.
****Cập nhật ngày 11/7****
Thưa các bạn, video này được quay trước ngày 11/7. Tuy nhiên, đến ngày 11/7 thì có một sự kiện xảy ra, đó là báo Politico đưa tin rằng Việt Nam không đồng ý với mức thuế 20%. Một nguồn tin ẩn danh đã tiết lộ sau khi phái đoàn hai bên đã đàm phán xong thì phía Việt Nam tin rằng mức thuế chỉ là 11%. Sau đó tổng thống Donald Trump điện đàm với tổng bí thư Tô Lâm nhưng Trump không hề nhắc đến con số 11%, mà thay vào đó ông tuyên bố đánh thuế 20%. Điều đó đã khiến chính quyền Việt Nam bị sốc và tức giận. Bài báo còn nhấn mạnh Tô Lâm không hề tham gia vào quá trình đàm phán giữa hai nước. Nói tóm lại là phía Việt Nam đã bị Trump đánh úp.
Theo tôi thì trong vụ này có hai khả năng. Thứ nhất là đúng như báo Politico nói, tức là phía Việt Nam đã bị rơi vào cái bẫy do Trump và bộ sậu giăng ra. Chúng ta đều biết rằng ông Trump là người thất thường và hay tuyên bố lung tung.
Tuy nhiên, nếu nói chính quyền Việt Nam không đồng ý với mức thuế 20% thì tại sao trong ngày 3/7 trang facebook của chính phủ đã nhắc đến thỏa thuận này và coi nó là một dấu hiệu tích cực? Chúng ta cũng không nên quên rằng chính Tô Lâm đã gọi cho Trump vào ngày 4/4 để đề nghị hai bên giảm thuế về 0%. Có nhiều khả năng là Tô Lâm nghĩ rằng Việt Nam cần phải đạt được thỏa thuận thật nhanh chóng với Mỹ để có lợi thế so với các nước khác trong khu vực. Nhưng đến ngày 7/7, tức là trước hạn chót hai ngày, Trump tiếp tục gia hạn đàm phán với các nước khác đến ngày 1/8. Khi được phóng viên hỏi hạn chót này có chắc chắn không thì Trump đã nói không chắc 100%. Và như tôi đã nói trước đó, trong cuộc chiến thuế quan này thì Trump mới là bên bất lợi. Như vậy, khả năng thứ hai là Tô Lâm biết rằng mình đã bị hớ. Rất có thể nguồn tin ẩn danh của Politico là đến từ phía Việt Nam. Động thái này có hai mục đích. Thứ nhất là để chạy tội cho bản thân ông Tô Lâm và thứ hai là để bắn tín hiệu với phía Mỹ rằng Việt Nam muốn đàm phán lại.
Nói tóm lại, theo tôi thì khả năng Việt Nam bị Trump đánh úp là 40% còn khả năng Tô Lâm đàm phán hớ và muốn thỏa thuận lại là 60%. Nhưng dù sự thật là như thế nào thì tôi cũng mong rằng Việt Nam có thể đạt được một thỏa thuận tốt hơn và công bằng hơn.
Nguyễn Trần Đặng
👉 Theo dõi kênh tại đây
